Beroepscompetenties voor sociaal-financieel hulpverleners: Signaleren, inventariseren & analyseren.
Wat kun en doe jij al? En op welke vlakken kun je je nog verbeteren? Ga zelf aan de slag met de beroepscompetenties voor financieel hulpverleners!
Gebruik de onderstaande links om eenvoudig door de pagina te navigeren en meer te leren over professionele ontwikkeling:
Wat zijn beroepscompetenties?
Competentie signaleren
Praktijkverhalen Marijke Honing en Martin Kniest
Competentie signaleren
Praktijkverhaal Imelda Diepstraten
Competentie inventariseren
E-learnings
Tips & Tools
Verken de overige competenties
Wat zijn beroepscompetenties?
Beroepscompetenties beschrijven de kennis en vaardigheden die professionals in het vakgebied van sociaal financiële hulpverlening nodig hebben, zowel nu als in de toekomst, om mensen effectief te kunnen ondersteunen. Deze competenties zijn relevant voor iedereen die werkzaam is in dit werkveld, ongeacht hun functie. Het gaat hierbij niet om specifieke functieprofielen of takenpakketten, maar de competenties kunnen wel als input dienen voor deze aspecten.
Voor wie?
Dit competentiecluster richt zich voornamelijk op het herkennen van financiële zorgen, wat van groot belang is voor toeleiders tot de schuldhulpverlening, zoals werkgevers, huisartsen, zorgverleners en onderwijsprofessionals. Het inventariseren en analyseren van de financiële problematiek is met name relevant voor professionals die betrokken zijn bij het beheer van de financiën van de klant en mogelijk oplossingen kunnen bieden.
Competentiecluster 2 – Signaleren, inventariseren & analyseren
Financiële problemen hebben diverse oorzaken, en het is voor zowel toeleiders als professionals belangrijk om deze oorzaken te kennen en te herkennen. Dit maakt het mogelijk om financiële problemen vroegtijdig te signaleren en aan te pakken. Toeleiders moeten daarom bekend zijn met de verschillende soorten financiële problemen, de bijbehorende oorzaken en de signalen die kunnen wijzen op financiële problemen.
Voor professionals betekent dit dat ze ook in staat moeten zijn om verschillende soorten problematiek te signaleren, te inventariseren en te analyseren door de sociaal-financiële situatie van mensen in kaart te brengen. Zo kunnen ze mogelijke oplossingsrichtingen bieden die rekening houden met de achtergronden en oorzaken van de financiële problemen van mensen.
Ervaringen uit de praktijk
Werkgevers moeten oog hebben voor de financiële zorgen van werknemers, zeggen Marijke Honing, franchisenemer van McDonalds Utrecht, en Martin Kniest, directeur van Matz Carwash & Matz Social. Gemiddeld is Honing één dag per week bezig met het oplossen van de financiële problemen waar bijna 60% van haar medewerkers mee te maken heeft. Kniest bevestigt dit en meldt dat de helft van de ziekmeldingen bij Matz Carwash en Matz Social te wijten is aan schuldenproblematiek.
Beide werkgevers benadrukken het belang van signaleren. Honing maakt het onderwerp geldzorgen al bespreekbaar tijdens sollicitatiegesprekken. Ook onder werktijd maakt ze geldzorgen bespreekbaar, bijvoorbeeld tijdens het schoonmaken van de dienbladen. Kniest doet dit op zijn beurt tijdens het uitkloppen van de automatten.
Het is belangrijk dat werkgevers op een betrokken manier omgaan met het onderwerp. Honing en Kniest weten echter dit bij lang niet alle werkgevers het geval is. Leidinggevenden moeten weten hoe ze moeten signaleren en naar wie ze moeten doorverwijzen bij financiële problemen. Werkgevers hebben namelijk een belangrijke rol in het welzijn van hun medewerkers, ook buiten het werk. Door vroegtijdig in te grijpen bij financiële problemen, kan erger leed bij werknemers worden voorkomen.
Signaleren
Het competentiecluster “Signaleren” omvat diverse elementen. Een belangrijk onderdeel hiervan is het herkennen van financiële problemen en daaraan gerelateerde sociale problemen. Signaleren betekent niet alleen vroegtijdig signaleren via data van bijvoorbeeld woningcorporaties, nutsbedrijven of de overheid, maar ook signaleren op de werkvloer, in de klas en in de gezondheidszorg. Dit omvat het herkennen van signalen die mensen in hun dagelijks leven afgeven.
Er zijn drie soorten signalen: statistische signalen, directe signalen en indirecte signalen. Statistische signalen verwijzen naar groepen die statistisch gezien vaker te maken hebben met armoede en schulden. Bij directe signalen gaat het om geldgerelateerde signalen, zoals betalingsachterstanden, aanvragen van inkomensvoorzieningen of financiële ondersteuning. Hoewel indirecte signalen moeilijker te herkennen zijn, kunnen ze ook wijzen op financiële problemen. Dit kunnen signalen zijn in iemands gedrag, verzorging of gezondheid.
Anita Verveer (cliënttrainer bij Pameijer)
“Schulden zijn bij deze doelgroep (mensen die worstelen met psychosociale of psychiatrische problemen) vaak een signaal voor een probleem dat dieper ligt. Daarom moet je op zoek naar wat er echt aan de hand is, door heel goed te luisteren. Liefst samen, vanuit verschillende professies. Als je zo’n onderliggend probleem kunt oplossen, heb je meer kans dat je met de financiële hulpverlening iets bereikt.”
Silke van Arum (senior onderzoeker Movisie)
“Hoe meer vertrouwen en gevoel van veiligheid, hoe makkelijker het is om problematische schulden bespreekbaar te maken. En hoe meer tijd professionals daarvoor vrijmaken, hoe sneller zij signaleren of een inwoner (opnieuw) in de problemen raakt.”
Marc Mulder (ervaringsdeskundige)
“Voor mij is erkenning geven de essentie van alles wat je als hulpverlener kunt doen. Het begrijpen van hoe mensen in elkaar steken en wat stress met mensen doet. Begrijpen dat je daar niet zomaar aan kunt sleutelen.“
- In de handreiking “Signaleren van geldzorgen” staan de belangrijkste signalen benoemd. Er zijn ook veel handreikingen beschikbaar voor specifieke groepen.
- Werk je in het basisonderwijs? Lees dan de handreiking “omgaan met armoede op school”.
- Werk je in het Voortgezet Onderwijs? Lees dan de gesprekshandleiding over geldzorgen voor docenten.
- Werk je met studenten? Lees dan het rapport “Financiële problemen signaleren en studenten begeleiden“.
- Ben je werkgever? Lees dan de gesprekshandreiking en signaalkaart bij geldproblemen.
- Kan er sprake zijn van financieel misbruik? Lees dan “financieel misbruik nog vaak verborgen achter de voordeur“.
- Werk je in de gezondheidszorg? Lees dan de leidraad voor de paramedicus.
- Werk je als huisarts? Lees dan het “Interventiepakket “Patiënten met schulden”.
- Werk je met daklozen? Lees dan “Sociaal medische zorg aan dakloze mensen“.
- Werk je met ouderen? Lees dan de handreiking voor de aanpak van financieel misbruik van ouderen.
Ervaringen uit de praktijk
Imelda Diepstraten, bewindvoerder bij Eropaf!, ziet twee kanten aan dit competentiecluster. Ten eerste is er de technische kant, zoals het verwerven van kennis over hoe schuldeisers aan te schrijven, waarop te letten en wat de mogelijkheden voor hulpverlening zijn. Daarnaast is er de noodzaak om voortdurend te blijven signaleren of de klant goed meegaat in het proces. Hoewel we soms snel vooruit willen, is het cruciaal om voortdurend te blijven toetsen. Sommige hulpverleners hebben weinig face-to-face contact, maar Imelda vindt het juist belangrijk om dit wel te doen. Het liefst ziet ze haar cliënten minimaal twee keer per jaar, om terug te blikken op wat er is afgesproken, waar de cliënt hulp bij nodig had en hoe het daarmee nu gaat.
Imelda benadrukt dat ze in haar carrière nog geen enkel persoon is tegengekomen die precies wist hoe hoog en ernstig hun schulden waren. Mensen stoppen vaak met het openen van de brieven. Imelda neemt haar cliënten graag mee in het proces en legt de stappen uit, om zo het opstarten van het traject begrijpelijk te maken.
Inventariseren & analyseren
Nadat er signalen zijn opgevangen over geldzorgen of schulden, is het cruciaal dat financiële professionals de complete sociaal-financiële situatie van de persoon in kaart brengen. Het is daarbij belangrijk om aandacht te besteden aan de impact van financiële problemen op verschillende levensgebieden. Bovendien is het essentieel om de mate van zelfredzaamheid van de persoon te beoordelen en om te bepalen wat hij of zij zelf kan doen en wat gezamenlijk opgepakt moet worden. Daarnaast moeten financiële professionals zich ervan bewust zijn dat geldzorgen en schulden leiden tot chronische stress, wat weer invloed kan hebben op de mentale en fysieke gezondheid van mensen.
Op basis van de inventarisatie kunnen financiële professionals mogelijke oplossingsrichtingen bieden die het beste passen bij de persoon in kwestie. Hierbij is het belangrijk om te kijken naar de oorzaken van de financiële problemen en de individuele omstandigheden van de persoon. Het is ook belangrijk om te benadrukken dat er niet één oplossing is die voor iedereen werkt, omdat ieder individu uniek is. Door de sociaal-financiële situatie van mensen in kaart te brengen, kunnen financiële professionals gerichte hulp bieden en de financiële en mentale gezondheid van mensen verbeteren.
Meer lezen over (zelf)redzaamheid?
- WRR: Weten is nog geen doen
- Handreiking en Checklist financiële redzaamheid statushouders
- Wat werkt bij de aanpak van armoede en schulden?
- Uitvoering schuldhulpverlening nader bekeken
- Begrijpen, willen en kunnen: Cruciale pijlers in effectieve publieke dienstverlening – Onderdeel van het project ‘Drempels slechten’
- Lessen van de Utrechtse Kanteling
Meer lezen over samenhang schulden en leefgebieden?
- Infographic over gezondheidssamenhang armoede en gezondheid
- De impact van financiële problemen op gezondheid
- Schulden en werk
- Schulden en delinquenten
Meer lezen over de impact en aanpak van stress?
- Mullainathan, S. en Shafir, E. (2013). Schaarste – hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen. Amsterdam: Maven Publishing
- Jungmann, N., Wesdorp, P. en Madern, T. (2020). Stress-Sensitief werken in het Sociaal Domein. Inzichten en praktische handvatten voor hulp- en dienstverleners. Houten: Bohn Stafleu van Logh
- De eindjes aan elkaar knopen
- Mobility mentoring
- Inspiratieboekje: stress-sensitief werken in Dordrecht en de Drechtsteden
E-learnings
Er zijn ook veel e-learnings die je kunnen ondersteunen bij het competentiecluster Signaleren, Inventariseren & Analyseren. Via de links hieronder ga je direct naar de e-learning.
Signaleren en begeleiden bij financiële problemen
Ben je het eerste aanspreekpunt van mensen met financiële problemen? Wil graag weten hoe je financiële problemen signaleert en mensen daarin begeleid? Volg dan deze e-learning, je gaat aan de slag met casussen en gerichte opdrachten.
Financieel veilig ouder worden
Vrijwilligers hebben vaak een vertrouwensband met de mensen die zij helpen. Daardoor is de kans groot dat zij iets zien of horen. In deze e-learning leer je de signalen te herkennen en oefen je met een paar herkenbare voorbeeldsituaties.
Patiënten met schulden in de (huisartsen)praktijk
Wil je meer kennis over geldzorgen in de gezondheidszorg? Volg dan deze zeer toegankelijke en praktische e-learning. De e-learning patiënten met schulden in de huisartsenpraktijk is in eerste instantie ontwikkeld voor huisartsen en POH’ers. Tegelijkertijd heeft dit heel veel raakvlakken met het zorgdomein waarin de paramedici zich bevinden. De e-learning is daarom ook heel goed te volgen voor paramedici.
Werk & Schulden
Deze interactieve e-learning met kennisclips is ontwikkeld om jobcoaches en HR-professionals op weg te helpen bij het signaleren van, in gesprek gaan met en verwijzen van werknemers en werkzoekenden met financiële problemen. Professionals in de sociale zekerheid en HR-professionals worden gestimuleerd om schuldenproblematiek bespreekbaar te maken en aan te pakken.
Tips & Tools
Hieronder vindt je verschillende handige tips en tools die je kunnen helpen met het ontwikkelen van de competenties die op deze pagina aan bod zijn gekomen.
- Factsheet en checklist over financieel misbruik in te vullen met ouderen
- Checklist vraagverheldering om leefgebieden in kaart te brengen
- Doenvermogen checklist voor beleidsmedewerkers
- Wil je de zelfredzaamheid van een persoon in kaart brengen? Vul dan de zelfredzaamheidsmatrix in
- Gebruik deze handreiking en checklist om de redzaamheid van statushouders in kaart te brengen
- Als sociale professional heb je vaak te maken met cliënten met ernstige schulden. Hoe herken je dit beter en eerder? In 30 minuten doorloop je deze klantreis van een jong gezin met problematische schulden. Je krijgt informatie en praktische tips over elke stap die je moet zetten.
- Tips om financiële zelfredzaamheid te bevorderen bij jouw klanten.
- Deze 11 tips voor een helder keukentafelgesprek stelt je als professional in staat om leefgebieden uit te vragen.
- Mensen die worstelen met psychosociale of psychiatrische problemen kunnen eerder in de financiële problemen en schulden komen. Het gevolg is een nog grotere mentale belasting en verdere verslechtering van de algehele situatie. In zo’n situatie heeft een financiële interventie vaak weinig zin als de oorzaak van de problematiek niet wordt aangepakt. Hoe kun je hier wel mee aan de slag? In dit artikel worden daar tips over gegeven.
Nog niet uitgeleerd?
Klik op de afbeeldingen hieronder voor meer uitleg en inspiratie rondom de andere beroepscompetentieclusters.
