Rapport Arbeidsuitbuiting

mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt, veelal arbeidsmigranten, een kwetsbare groep vormen voor allerlei misstanden. Tot op heden is er nog weinig bekend over de aard en omvang van arbeidsuitbuiting in Nederland. Dit bemoeilijkt de bescherming van slachtoffers en de aanpak van daders. Dit rapport is een bundeling van de belangrijkste bevindingen, zorgpunten, overwegingen en aanbevelingen uit recente publicaties omtrent arbeidsuitbuiting.

Gemiddeld worden per jaar zo’n 215 vermoedelijke slachtoffers van arbeidsuitbuiting geregistreerd. Er is weinig zicht is op de exacte aard en omvang van arbeidsuitbuiting. Arbeidsuitbuiting wordt weinig gemeld. Arbeidsuitbuiting is een vorm van mensenhandel waarbij sprake is van gedwongen of verplichte arbeid of dienstverlening zonder seksuele component. Het betreft een aantasting van de waardigheid, integriteit en is een inbreuk op de persoonlijke vrijheid van het individu. Arbeidsuitbuiting in de zin van mensenhandel is strafbaar volgens artikel 273f Wetboek van Strafrecht.

Uit casuïstiek blijkt dat arbeiders, veelal afkomstig uit het buitenland, een contract tekenen in een taal die die zij niet machtig zijn, nauwelijks een minimumloon zonder salarisstrook ontvangen en bij ziekte niet worden doorbetaald. In Nederland werken naar schatting meer dan 400.000 arbeidsmigranten in de sectoren z.a. land- en tuinbouw, distributie, schoonmaak of vleesverwerkende industrie. Het gaat vaak om laagbetaalde, laaggeschoolde en flexibele arbeid. Naar aanleiding van vele misstanden heeft de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) in mei 2020 het ‘Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten’ ingesteld.

Door het lage aantal zaken van arbeidsuitbuiting, bestaat nog onvoldoende helderheid over de (juridische) invulling van het begrip arbeidsuitbuiting. Een goed beeld van misstanden in de relatie tussen werkgever en werknemer die leiden tot het delict arbeidsuitbuiting is nodig. Om het begrip arbeidsuitbuiting te kunnen afbakenen, is er meer casuïstiek nodig.

Meervoudige afhankelijkheid van de werkgever, slechte huisvesting, een gebrek aan registratie, malafide werkgevers en uitzendbureaus dragen stuk voor stuk bij aan misstanden op de arbeidsmarkt, die veelal kwetsbare werknemers aan de onderkant van onze arbeidsmarkt treffen. Arbeidsmigranten zijn in grote mate afhankelijk van hun werkgever en/of uitzendbureau. Er is nauwelijks ruimte voor onderhandeling of bezwaar. 40% van alle meldingen van mogelijke onderbetaling zijn gerelateerd aan uitzendbureaus. Gepleit wordt voor certificering van de sector.

De misstanden worden in het debat geduid als oneerlijk werk, slecht werkgeverschap, ernstige benadeling of in de meest extreme vorm als arbeidsuitbuiting. Een eenduidige interpretatie van deze begrippen bestaat niet: het ontbreekt aan een helder normenkader. Dat leidt er onder meer toe dat er tot op heden weinig zicht is op het fenomeen arbeidsuitbuiting, en de samenhang daarvan met bredere misstanden op de arbeidsmarkt. Betrokken partijen, zowel publiek als privaat, zijn aan zet om samen te inventariseren welke sectoren en welke groepen kwetsbaar zijn voor arbeidsuitbuiting. De aanpak dient zich daarbij te richten op het doorbreken van afhankelijkheden en de verdienmodellen die ten grondslag liggen aan arbeidsuitbuiting.