Een handreiking voor samenwerking bij instroom in beschermingsbewind

Welke hulp hebben financieel kwetsbare burgers nodig? Een stappenplan voor gemeenten om samen met bewindvoerders en rechtbanken een pilot op te zetten. En de lessen die ze kunnen leren van de bestaande pilots.

De afgelopen jaren is het aantal mensen onder beschermingsbewind sterk gestegen. Maar mensen moeten alleen beschermingsbewind krijgen als het niet anders kan. Soms passen lichtere vormen van hulp beter, zoals budgetbeheer door de gemeente.

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wil dat gemeenten, bewindvoerders, rechtbanken en hulpverleners beter gaan samenwerken. En dat ze samen manieren vinden om financieel kwetsbare mensen het beste te helpen.

Om te kijken hoe je meer grip kunt krijgen op de instroom in het beschermingsbewind, kun je samen een pilot opzetten. Ook in jouw regio kun je dat doen. Hieronder vind je een stappenplan om een pilot op te zetten, en 3 voorbeelden van lopende pilots in verschillende gemeenten.

Stappenplan voor een pilot

Stap 1: Ga met elkaar in gesprek

Het initiatief ligt meestal bij de gemeente. Onderzoek hoe gemeente, bewindvoerders en rechtbank over een pilot denken. Welk belang hebben ze bij samenwerking en wat zijn hun ideeën en wensen? Ga na hoe de samenwerking op dit moment verloopt en hoeveel mensen hulp van de gemeente krijgen of onder bewind staan.

Stap 2: Formuleer samen het doel

Definieer samen met alle partijen het probleem en de mogelijke oplossingen. Doe dat in de vorm van een workshop. Je bespreekt tijdens de workshop natuurlijk het probleem, maar bijvoorbeeld ook:

• wat alle partijen willen bereiken;
• wat ieders bijdrage daaraan is;
• hoe de pilot eruit komt te zien;
• welke vervolgstappen je gaat zetten.

Stap 3: Werk de pilot verder uit

Tijdens de workshop werken de partijen samen de rest van de pilot uit. Ze maken bijvoorbeeld afspraken over de nieuwe manier van werken en wie wat doet. Ook bepalen ze wat de doelgroep is en de doorlooptijd. En tot slot formuleren ze de doelen (SMART) en kijken ze hoe ze de pilot gaan monitoren en evalueren.

Tips en lessen

Als je zelf een pilot gaat opzetten, maak dan gebruik van de lessen uit de beschreven pilots:

1. Leer experimenteren: mensen vinden het vaak moeilijk om af te wijken van procedures. Dus ga voorzichtig na waar de ruimte zit om te experimenteren.

2. Wees je ervan bewust dat bewindvoerders, rechtbanken en gemeenten verschillende belangen hebben.

3. Werk samen vanaf de start van de pilot.

4. Houd rekening met de kwetsbaarheid van je doelgroep: de burger met financiële problemen.

5. Samenwerking bij de instroom kan ook zorgen voor een hogere uitstroom. Dat komt doordat de gemeente vaker aanvullende hulp gaat geven naast de bewindvoering.

Let op: Grip op de instroom is iets anders dan minder instroom. Mogelijk daalt de instroom in het beschermingsbewind niet door de pilot, maar stromen wel alleen nog de juiste mensen in en krijgen alle burgers de hulp die het beste bij hun situatie past.

Beschermingsbewind kost gemeenten veel geld. Ze draaien namelijk meestal op voor de kosten, omdat cliënten hun bewindvoerder niet zelf kunnen betalen. Daarom wil het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) weten:

• welke hulp financieel kwetsbare burgers precies nodig hebben;
• of gemeenten hen op andere manieren kunnen helpen;
• hoe gemeenten, rechtbanken en bewindvoerders beter kunnen samenwerken.

Platform31 heeft daarvoor 3 voorbeeldpilots opgezet:

Pilot 1: Gezamenlijk screeningsinstrument

In Emmen en Leeuwarden gaan gemeenten en bewindvoerders bij hun intake hetzelfde screeningsinstrument gebruiken. Het gaat om mensen die vanwege schulden een gesprek aanvragen bij een bewindvoerder of bij de gemeente. De doelgroep is dus breed.

De screening moet niet alleen gaan over iemands financiële situatie. De screening moet ook inzicht geven in zijn zelfredzaamheid. Ook moet duidelijk worden of iemand financiële vaardigheden kan aanleren. Dan kun je beter bepalen welke hulp iemand nodig heeft.

Het doel van deze pilot is om vroegtijdig hulp te bieden aan mensen met problematische schulden. Een ander doel is dat rechtbank, gemeente en bewindvoerder beter gaan communiceren en meer begrip krijgen voor elkaar.

Pilot 2: Gezamenlijk spreekuurgesprek

In Tilburg gaan gemeente en bewindvoerder samen in gesprek met iemand die bewind aanvraagt bij een bewindvoerder. Ze vragen naar de verschillende leefdomeinen van de aanvrager. Daarna stellen de gemeente en bewindvoerder samen een advies op: moet iemand hulp of bewind krijgen, geen van beide of een combinatie hiervan? Dat advies gaat ook naar de rechter als de conclusie is dat bewind de beste optie is.

Het doel van deze pilot is dat mensen met schulden passende hulp krijgen in een vroeg stadium. Zo kun je misschien voorkomen dat mensen beschermingsbewind nodig hebben.

Pilot 3: Aanbod van de gemeente

Als mensen in Den Bosch en Eindhoven zich melden bij een bewindvoerder en bewind aanvragen bij de rechtbank, vertelt de griffier ze dat ze hulp van de gemeente kunnen krijgen. De aanvrager mag zelf kiezen of hij in gesprek gaat met de gemeente. Als hij daarvoor kiest, doet de gemeente een intake en biedt hulp aan. De aanvrager bepaalt daarna of hij van het aanbod gebruikmaakt. De aanvraag voor bewind gaat ondertussen gewoon door en loopt dus geen vertraging op.

Het doel van deze pilot is dat burgers met schulden een bewuste keus maken tussen bewindvoering, hulp van de gemeente of een combinatie van beide. Tegelijkertijd krijgen gemeenten zo meer inzicht in waarom mensen soms liever voor bewind kiezen dan voor gemeentelijke hulp.