Eenvoud loont: oplossingen om schulden te voorkomen

Bij veel mensen stapelen de schulden zich op. De RVS adviseert: maak regels en systemen eenvoudiger. Zorg dat mensen hulp krijgen vóórdat ze in de financiële problemen komen. En neem als organisatie je verantwoordelijkheid. Zodat minder mensen in de schulden komen.

De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) wil voorkomen dat kleine schulden grote schulden worden en voor grote problemen zorgen. Alles draait om eenvoud.

Wat bedoelt de RVS met kleine schulden?

Veel mensen hebben grote schulden, zoals een hypotheek of studielening. Maar de meeste problemen ontstaan doordat mensen niet op tijd betalen. Bijvoorbeeld hun premies, belastingen, huur en energie. Deze schulden lopen snel op door boetes, incassokosten en naheffingen.

In de maatschappelijke discussie ligt de nadruk op mensen die al problematische schulden hebben. De RVS vindt het ook belangrijk om te voorkómen dat mensen in de schulden raken.

Schulden voorkomen is beter voor iedereen:

• voor burgers: schulden hebben is slecht voor gezondheid, welzijn en relaties;
• voor schuldeisers: schulden incasseren en openstaande rekeningen kosten veel geld;
• voor de maatschappij: er gaat veel geld naar schuldhulpverlening.

Te ingewikkelde regels en systemen

Hoe ingewikkelder de regels, hoe meer mensen ze regels niet begrijpen. Vooral mensen met een lage opleiding, een laag inkomen en weinig vaardigheden belanden eerder in de schulden. Ook lopen zij meer kans dat kleine schulden escaleren.

Vereenvoudigen is niet gemakkelijk

De RVS wil onder andere een eenvoudiger toeslagensysteem. Maar dat gaat niet zomaar. Organisaties moeten bijvoorbeeld hun software aanpassen. Kiezen voor eenvoud heeft ook juridische en financiële gevolgen voor organisaties. En het leidt tot vragen rond privacy.

Eenvoud voor burgers gaat vóór eenvoud voor organisaties

– RVS

Hoe voorkom je dat kleine schulden grote schulden worden?

De RVS noemt in het rapport drie oplossingen om schulden te voorkomen.

1. Maak regels en systemen eenvoudiger: technisch ontzorgen

• Het toeslagensysteem van de Belastingdienst is veel te ingewikkeld. Het kost tijd om zo’n systeem te veranderen. Een tijdelijke oplossing is: maak huurtoeslag direct over naar de woningcorporatie en zorgtoeslag naar de zorgverzekeraar. Zo kunnen mensen toeslagen niet uitgeven aan bijvoorbeeld boodschappen.
• Er moet altijd maatwerk mogelijk zijn. Dit kan voorkomen dat de situatie erger wordt. Medewerkers moeten ruimte krijgen om buiten de regels om te werken. De RVS spreekt van ‘een eenvoudige noodrem voor schrijnende gevallen’.
• Nu moeten mensen soms toeslagen terugbetalen. De RVS adviseert: baseer toeslagen op actuele gegevens over het inkomen en de samenstelling van het huishouden. Verschillende organisaties beschikken vaak over verschillende gegevens. Die gegevens moet je beter koppelen.

2. Eenvoudige toegang tot financieel advies: sociaal ontzorgen

Nu krijgt iemand meestal pas hulp als hij in de financiële problemen zit. De RVS wil dat mensen financiële hulp en advies krijgen vóórdat er schulden zijn.

Alles begint met begrip van je geldzaken. Veel mensen hebben niet de leesvaardigheid en computervaardigheden die daarvoor nodig zijn. Sommige gemeenten hebben een loket voor financiële vragen. Dit kunnen meer gemeenten doen. Niet iedereen durft om financiële hulp te vragen. De RVS wil dat we het taboe op financiële problemen doorbreken.

Maatschappelijke organisaties kennen de situatie van mensen en gezinnen het beste. Dit zijn onder andere sociale wijkteams, gemeentelijke organisaties op het gebied van zorg en ondersteuning. Denk ook aan huisartsen, zorginstellingen, scholen en instanties als het UWV. De RVS wil dat zij allemaal een rol gaan spelen bij het sociaal ontzorgen.

Ook vrijwilligers komen vaak bij mensen thuis en kennen de situatie. Gemeenten moeten hun inzet stimuleren en ondersteunen. En jongeren zouden op school financiële voorlichting moeten krijgen.

3. Zorgplicht voor overheid, maatschappelijke organisaties en bedrijven

Overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties moeten hun verantwoordelijkheid nemen om schulden te voorkomen. Want zij zorgen er vaak (onbewust) voor dat kleine schulden escaleren. De top 4 van grootste schuldeisers is:

• zorgverzekeraar
• Belastingdienst
• gemeenten
• Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB)

Deze instanties en andere schuldeisers werken met boetes, automatische verhogingen en naheffingen. Dit systeem is gebaseerd op wantrouwen. Op het idee dat mensen wel kunnen maar niet willen betalen. Maar vaak willen mensen wel betalen, maar kunnen ze het niet.

De RVS adviseert instanties om met elkaar afspraken te maken. Zoals afspraken over vroegsignalering, hulp en betalingsregelingen, begrijpelijke communicatie en alertheid op laaggeletterdheid. Een aantal instanties is hier al mee bezig.

Overheid, bedrijven en organisaties moeten meer investeren in leren van elkaar

– RVS

Ook wil de RVS dat er onderzoek komt naar de mogelijkheid van een landelijk incassobureau zoals in Zweden. Mensen krijgen daar maar met één schuldeiser te maken.