Effectiviteit van vrijwilligers in de schuldhulpverlening

Heeft schuldhulp meer effect als cliënten niet alleen begeleiding krijgen van een professional, maar ook van een vrijwilliger? Saxion Hogeschool onderzocht dit bij cliënten van de Stadsbank Oost-Nederland. Deze gemeentelijke organisatie werkt in 22 gemeenten in Twente en de Achterhoek. In die gemeenten zijn ook vrijwilligersorganisaties die mensen met schulden begeleiden.  

Het onderzoek keek naar het gemeentelijke beleid van 8 gemeenten in het werkgebied van de Stadsbank. Daarnaast richtte het onderzoek zich op de activiteiten van de vrijwilligersorganisaties in die gemeenten: Humanitas Thuisadministratie, Schuldhulpmaatje, Diaconaal Platform Enschede, Noodfonds Haaksbergen, Wijkracht in Hengelo en Stichting Welzijn in Lochem. 

Wat doen de vrijwilligers?

Vrijwilligers passen hun begeleiding aan de cliënt aan: ze doen wat nodig is. In de praktijk besteden ze bijna de helft van hun tijd aan praktische hulp en mentale ondersteuning. Denk aan de administratie helpen ordenen, voorzieningen aanvragen, en de cliënt helpen door te zetten. Ze besteden weinig of geen tijd aan gedragsverandering van hun cliënt.

Bij Humanitas duurt de begeleiding vaak korter dan 1 jaar. Vrijwilligers helpen de cliënt maximaal 1 jaar, wat kan uitlopen tot 1,5 jaar. Bij andere organisaties duurt de begeleiding vaak langer: meer dan de helft van de cliënten krijgt langer dan 1,5 jaar begeleiding.

Helpt begeleiding door een vrijwilliger?

Professionals zetten vooral bij minder zelfredzame cliënten vrijwilligers in. Zoals bij laagopgeleiden. De cliënten die deze extra begeleiding krijgen, lossen uiteindelijk meer schuld af dan cliënten die alleen professionele hulp krijgen. 

Volgens Saxion kan dat komen doordat cliënten met de hulp van een vrijwilliger meer rust en overzicht krijgen. Ook komt een vrijwilliger vaker bij mensen thuis. Een professional gaat lang niet altijd bij iemand thuis langs. Daardoor lukt het de vrijwilliger meestal beter om een overzicht te maken van de inkomsten, uitgaven en schulden. Dat overzicht hebben cliënten nodig voor de schuldhulpverlening, anders worden ze uit het traject gezet. Cliënten die hulp krijgen van een vrijwilliger vallen dus minder vaak uit. 

Cliënten die ook begeleiding krijgen van vrijwilligers, lossen meer schuld af dan cliënten met alleen professionele hulp.

Ook helpt de vrijwilliger mensen om de administratie beter te begrijpen. Daardoor zien cliënten de ernst van hun situatie beter in. Daar zijn ze zich vaak niet van bewust. Door de vrijwilliger groeit het besef dat ze een groot probleem hebben. 

Wat waarderen cliënten en professionals aan de vrijwilliger?

Allereerst zijn cliënten blij met de hulp zelf. Bijvoorbeeld doordat ze vaardigheden leren als budgetteren en een spaarpotje aanleggen. Andere punten die cliënten noemen:

• de vrijwilliger lost snel de eerste problemen op; 
• het informele contact met de vrijwilliger;
• de flexibiliteit van de vrijwilliger;
• de respectvolle benadering.

Hartstikke mooi dat iemand je netjes en vriendelijk helpt en niet op je neerkijkt 

een cliënt

Ook professionals waarderen de hulp van de vrijwilliger, vooral vanwege hun:

• deskundigheid;
• motivatie;
• snelle inzetbaarheid: vaak zorgt de vrijwilliger binnen 1 maand voor overzicht in de financiën.

Hoe vergroten vrijwilligers de financiële zelfredzaamheid van de cliënt?

• Ze zorgen voor overzicht over de financiën.
• Ze zorgen voor inzicht in de financiële situatie, en geven de cliënt uitleg over de administratie.
• Ze stabiliseren de financiële situatie van de cliënt: de vrijwilliger zorgt dat de belangrijkste vaste lasten worden betaald en zorgt voor extra inkomsten, bijvoorbeeld toeslagen.
• Ze komen op voor de cliënt, bijvoorbeeld bij instanties en schuldeisers.
• Ze zorgen dat de cliënt weer zelf zijn administratie gaat bijhouden.
• Ze verbeteren de financiële en administratieve vaardigheden van de cliënt.
• Soms helpen ze cliënten ook andere vaardigheden te verbeteren, bijvoorbeeld taalvaardigheid.
• Ze moedigen cliënten aan om zijn nieuwe vaardigheden en gedrag vol te houden.
• Vaak geeft de vrijwilliger mentale ondersteuning en is hij een vertrouwenspersoon met wie de cliënt over zijn zorgen en problemen kan praten.

Hij was er niet alleen voor de administratie. Hij was er ook als mens

een cliënt

Wat adviseren de onderzoekers? 

Praktische hulp is belangrijk. Bijvoorbeeld de administratie ordenen, post openmaken en sorteren, en een overzicht maken van inkomsten, uitgaven en schulden. Het is wel belangrijk dat de vrijwilliger daarbij meteen uitleg geeft aan de cliënt, en hem dingen zelf laat doen.

Let op laaggeletterdheid. Een groot deel van de cliënten in de schuldhulpverlening is laaggeletterd. Vrijwilligers herkennen dat niet altijd. Het is belangrijk om vrijwiligers daarin te trainen, zodat ze cliënten kunnen doorverwijzen.

Zorg dat cliënten gaan sparen. De financiële zelfredzaamheid van cliënten neemt meestal flink toe tijdens de begeleiding door een vrijwilliger. Aan het eind van een schuldregeling krijgen mensen weer ruimte om te sparen. Train vrijwilligers hoe ze dit met cliënten kunnen bespreken, want te weinig cliënten leggen een financiële buffer aan.

Zorg voor verschillende soorten hulp. Cliënten hebben verschillende behoeften. Daarom is het prettig als professionals kunnen kiezen tussen verschillende vormen van hulp door een vrijwilliger. Bijvoorbeeld een kort traject of langdurige begeleiding.

Houd vrijwilligers vast. Veel vrijwilligers stoppen weer snel. Dat is jammer van hun training en ervaring. Het is belangrijk dat gemeenten vrijwilligers niet tegenwerken. Want dat vinden ze erg frustrerend en is vaak een reden om te stoppen. Geef vrijwiligers voldoende vrijheid en zorg voor overleg tussen hen en de professionals, bijvoorbeeld over problemen die ze tegenkomen en over de cliënten die ze begeleiden.