Factsheet Armoede en Schulden 2017

Hoeveel mensen hebben schulden en leven in armoede? Wat zijn de ontwikkelingen in de wet- en regelgeving en wat kunnen gemeenten concreet doen tegen de schuldenproblematiek?

De politiek besteedt steeds meer aandacht aan schuldenproblematiek. En dat is nodig, blijkt uit de cijfers. Er is vooral speciale aandacht nodig voor kinderen die opgroeien in armoede. Het is belangrijk dat jongeren zo vroeg mogelijk leren omgaan met geld, zodat ze geen schulden krijgen.

Steeds meer huishoudens kunnen hun vaste lasten niet meer betalen

Hun inkomen is gedaald, en hun vaste lasten zoals huur en zorgkosten zijn gestegen.

Wat moet de gemeente doen?

• Laat meer mensen meedoen met een collectieve zorgverzekering. 
• Maak het makkelijker om kamers te verhuren, door in gesprek te gaan met verhuurders en hypotheekverstrekkers. 
• Promoot de huur-, zorg- en woonkostentoeslag actief. Niet iedereen weet dat hij recht heeft op toeslagen als zijn inkomen daalt. 
• Geef inwoners informatie hoe ze de energierekening laag kunnen houden.

Dilemma: om gemeenten te ondersteunen in de zorguitgaven moet de Rijksoverheid wel bijspringen. En ook zijn er op korte termijn ingrepen nodig op de woningmarkt.

In 5 jaar tijd is het aantal mensen in beschermingsbewind verdubbeld

In 2015 spraken rechters voor ruim 40.000 mensen een bewind uit. Dat is het dubbele van 5 jaar ervoor.  

Wat moet de gemeente doen?

• Zorg dat alleen mensen die het echt nodig hebben, instromen in schuldenbewind. Bijvoorbeeld door een screening te doen om te kijken of een lichtere vorm van schuldhulp ook kan, zoals Kredietbank Limburg nu al doet. 
• Stimuleer de uitstroom, door bijvoorbeeld opheffing aan te vragen bij de rechtbank als een lichtere vorm mogelijk is. Zo biedt de gemeente Arnhem Budgetondersteuning op maat aan.
• Structureel overleg tussen gemeente, bewindvoerders, rechtbanken en ketenpartners om voor meer uitstroom te zorgen en onnodig beschermingsbewind te voorkomen. 

Dilemma: als je de instroom tegengaat, kan het gebeuren dat kwetsbare mensen te weinig ondersteuning krijgen.

Te weinig mensen maken gebruik van schuldhulpverlening

In de periode 2012-2015 verdubbelde het aantal huishoudens met problematische schulden die geen contact hebben met schuldhulpverlening. Vaak hebben die mensen een schuldregeling met kwijtschelding nodig. Dan kunnen ze weer met een schone lei beginnen.

Wat moet de gemeente doen?

• Geef vaker en eerder praktische hulp. Mensen hebben hulp nodig om inzicht te krijgen: wie zijn hun schuldeisers, welke rekeningen staan nog open en op welke toeslagen hebben ze recht? 
• Zorg voor maatwerk in plaats van hele groepen uit te sluiten op grond van beleidsregels.
• Ga meer meten, zodat je weet hoe groot het probleem is. 
• Zorg dat de professionals in de wijkteams voldoende zijn opgeleid. 
• Zorg voor vroegsignalering.
• Wissel informatie uit met belangrijke schuldeisers.

Dilemma’s: mensen wachten vaak te lang met vragen om hulp. Daarom moet je meer informatie uitwisselen met organisaties, om die mensen eerder te bereiken. Maar daarvoor moet de privacywetgeving wel aangepast worden. En de gemeente moet geld beschikbaar stellen omdat er meer mensen om hulp vragen.

Overheidsinstanties hebben steeds meer incassobevoegdheden

De Rijksoverheid heeft steeds meer bevoegdheden om geld direct van iemands bankrekening af te schrijven: de zogeheten bijzondere incassobevoegdheden. Daardoor hebben mensen te maken met verschillende vormen van incasso. Ze houden minder over dan het bedrag waar ze recht op hebben en krijgen er dan nieuwe schulden bij.

Wat moet de gemeente doen?

• Zorg dat mensen door de incasso van de Rijksoverheid niet onder de beslagvrije voet uitkomen.
• Informeer mensen over het recht op de beslagvrije voet. 
• Bied mensen een laagdrempelige check aan of ze na incasso’s het bedrag overhouden waar ze recht op hebben. 

Dilemma: De sociale professionals heeft specialistische kennis nodig. 

Ruim 10% van de jongeren heeft te weinig geld om alles te kunnen betalen 

Door schulden kunnen jongeren stoppen met hun opleiding of wordt hun arbeidscontract niet verlengd. Schuldeisers willen bij jongeren minder snel een regeling treffen. Dat komt omdat ze denken dat jongeren op korte termijn meer kunnen terugbetalen dan in de schuldregeling (met kwijtschelding) staat. 

Wat moet de gemeente doen?

• Probeer jongeren vroeg te bereiken. 
• Communiceer via ‘hun’ kanalen, zoals Whatsapp. 
• Motiveer ze om hun schulden op te lossen en een regeling met ze treffen. 
• Zet een jonge ervaringsdeskundige in als rolmodel. 
• Zorg voor alternatieve aanpakken, bijvoorbeeld een jongerenkrediet zodat iemand zijn opleiding kan afmaken.
• Werk samen met onderwijsinstellingen en bied lespakketten aan. Zoals in Tilburg, waar de gemeente en het ROC samenwerken in het programma Fix up your life. 
• Wissel meer informatie uit met partijen waar jongeren vaak schulden hebben. Zoals zorgverzekeringen, telefoonmaatschappijen, online winkels en DUO.

Dilemma: schuldeisers en gemeenten denken vaak verschillend over schulden bij jongeren: gemeenten willen die zo snel mogelijk oplossen, zodat de jongere zijn leven kan opbouwen. Schuldeisers denken dat ze beter kunnen afwachten tot de jongere meer inkomsten heeft.

Mensen met problematische schulden zijn minder gezond

Mensen met problematische schulden blijken vaker rugpijn en overgewicht te hebben, ze roken vaker, piekeren meer en hebben meer stress. Ook melden mensen zich soms niet voor de zorg die ze nodig hebben, omdat ze er geen geld voor hebben.

Wat moet de gemeente doen?

• Zorg voor een integrale aanpak, zodat financiële en gezondheidsproblemen tegelijk worden aangepakt.
• Zorg voor scholing van zowel sociale als zorgprofessionals om meer kennis hebben van de samenhang tussen deze 2 problemen. En alerter te zijn op het herkennen van beide problemen.

Dilemma: Zowel medische als sociale professionals moeten meer kennis hebben van onderwerpen die niet op hun terrein liggen. De vraag is of dat haalbaar is.

Gemeenten, zet je allerbeste mensen in de frontlinie, in de wijkteams. En verplaats je in de mensen

– Reinier van Zutphen, de Nationale ombudsman

De belangrijkste cijfers over schuldenproblematiek 

• 1 op de 5 huishoudens heeft problematische schulden; 
• De meeste armoede komt voor in Noordoost-Nederland en de grote steden; 
• Jongeren, huishoudens met kinderen en huishoudens met een laag inkomen hebben de grootste kans op schulden.

Incassoproblemen waar mensen met schulden vaak mee te maken krijgen

• Bronheffing: Bij een achterstand van de zorgpremie van 6 maanden meldt de verzekering je aan bij het CAK. Dat houdt dan voortaan de zorgpremie in plus een maandelijkse boete. Gemeenten moeten dit bespreken met de zorgverzekeraars.
• Gijzeling: Soms vraagt het CJIB een gijzeling aan als het niet lukt om te innen. Dat betekent dat iemand de gevangenis in moet. Dat heeft grote gevolgen: iemands uitkering stopt of hij krijgt ontslag omdat hij niet op zijn werk verschijnt. Dit pressiemiddel is bedoeld voor mensen die niet willen betalen. Gemeenten kunnen uitleggen dat iemand door schulden niet kan betalen.
• Toepassing overheidsvordering bij mensen waar al beslag ligt: Als iemand niet betaalt, mogen overheden vorderingen tot maximaal €1.000 in 2 keer (€500 per keer) van iemands bankrekening afschrijven. Dan kan iemand ineens roodstaan en zijn vaste lasten niet meer betalen. Dat verergert de situatie. De gemeente moet mensen met schulden en schuldhulpverleners goed voorlichten, en uitleggen dat ze kunnen terugvragen als er bij iemand al beslag ligt.
• Verkeerde berekening beslagvrije voet: Het is ingewikkeld om de beslagvrije voet te bepalen. Rekenfouten komen vaak voor. Daardoor houden mensen een te laag bedrag over en krijgen nieuwe schulden. Gemeenten moeten mensen met schulden en professionals goed voorlichten.
• Incassobureaus die te hoge bedragen in rekening brengen: Incassobureaus houden zich niet altijd aan de regels voor het innen van boetes. De gemeente kan mensen met schulden weerbaarder maken door goede voorlichting.

Ontwikkelingen in wet- en regelgeving 

Wetten over schuldhulpverlening worden momenteel vaak aangepast:

• Wet stroomlijninginvordering belastingen en toeslagen: Mensen met verschillende belastingschulden kunnen voor de ene belastingschuld een betalingsregeling van maximaal 12 maanden afspreken en voor de andere (lagere) belastingschulden een regeling van 24 maanden. Dat werkt niet, dus komt er 1 duidelijke maximumtermijn voor alle belastingschulden.
• Wetsvoorstel herziening partneralimentatie: Dit voorstel verkort de alimentatieperiode van 12 naar maximaal 5 jaar.
• Wetsvoorstel beperking wettelijke gemeenschap van goederen: Per 01-01-2018 trouwen mensen niet langer standaard in volledige gemeenschap van goederen, maar in beperkte gemeenschap van goederen. Bij een scheiding neem je dan niet langer de schuld van de ex-partner mee.
• Vereenvoudig berekening beslagvrije voet: De klant hoeft niet meer alle informatie aan te leveren; een gerechtsdeurwaarder kan die eenvoudiger achterhalen.
• Inwerkingtreding breed moratorium: Vanaf 1 april 2017 kan iemand een afkoelingsperiode van 6 maanden aanvragen. Daarin kunnen schuldeisers niet incasseren; de gemeente of schuldhulpverlenende instantie verdeelt het inkomen boven de beslagvrije voet onder de schuldeisers. Mensen met schulden kunnen die tijd gebruiken om hun zaken te regelen.
• Vanaf 21 jaar volwaardig minimumloon: De komende jaren gaat dit omhoog. Het loon van jongeren van 18, 19 en 20 stijgt ook, anders speelt leeftijd een te grote rol bij het aannemen van mensen.