Financiële dienstverlening; toen, nu en straks

In de afgelopen 30 jaar is het aantal huishoudens met problematische schulden verdrievoudigd tot meer dan 720.000. Ondanks inspanningen van hulpverleners blijft het moeilijk om mensen uit de schulden te helpen. Volgens een rapport van het lectoraat Armoede Interventies spelen economische crises, digitalisering, gebrekkige wetgeving en tekortkomingen in de schuldhulpverlening zelf een rol. Er wordt gepleit voor bredere systeemveranderingen, zoals een verhoogd bestaansminimum en betere consumentenbescherming. Recente hervormingen tonen langzaam een verandering in het denken over schulden en oplossingen.

Dat zijn de belangrijkste bevindingen van een rapport over de schuldenproblematiek en de geschiedenis ervan in Nederland. Het lectoraat Armoede Interventies van de Hogeschool van Amsterdam heeft het rapport opgesteld, in opdracht van het programma Schouders Eronder, een voormalig samenwerkingsverband van Divosa, de Landelijke Cliëntenraad, NVVK, Sociaal Werk Nederland en VNG, dat zich inzette voor de professionalisering van de schuldhulpverlening.

In het rapport is gekeken naar:

• Beleids- en wetswijzigingen op het gebied van financiële dienstverlening.
• Reflectie op de maatschappelijke, politieke en economische ontwikkelingen en trends die op de financiële dienstverlening van invloed waren.
• Reflectie op de context waarbinnen de sociale professional het werk heeft zien veranderen. 

Bevindingen

Het rapport beschrijft de toename van schulden in de afgelopen decennia en ontwikkelingen die daarbij een rol spelen. Vier oorzaken:

• Economische ontwikkelingen: de lage inkomens zijn onder druk gezet door de crises van 2008 en 2022, een steeds flexibelere arbeidsmarkt en het achterblijven van het bestaansminimum.
• Maatschappelijke verschuivingen: een groep inwoners komt in de knel door digitalisering, de opkomst van de participatiemaatschappij en de toename van eenpersoonshuishoudens, in combinatie met de verwachting dat mensen zelfredzaam zijn.
• Wet- en regelgeving: de wet- en regelgeving beschermt inwoners onvoldoende tegen het aangaan van schulden. Zo staat het belang van de schuldeiser voorop, waarbij de overheid vaak als grootste schuldeiser optreedt.
• De schuldhulpverlening zelf: tot op heden is men er onvoldoende in geslaagd om aanbevelingen binnen de inrichting van de schuldhulpverlening goed te adresseren en vorm te geven. Zo is integraal beleid, (vroeg)signalering, preventie en nazorg onvoldoende geïmplementeerd. 

Oplossingen

Inmiddels zijn er allerlei rapporten verschenen met oplossingsrichtingen, denk bijvoorbeeld aan de adviezen van de Commissie sociaal minimum om het bestaansminimum te verhogen en een rapport van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving, waarin staat dat steeds meer mensen moeite hebben om rond te komen en niet mee kunnen komen in de samenleving en waarin een lans wordt gebroken voor een ‘nationale saneringsopgave’.

Recente ontwikkelingen binnen de schuldhulpverlening, zoals de halvering van de aflosperiode, de basisdienstverlening en de herijking van het invorderingsbeleid, illustreren dat er langzaam anders wordt gedacht over het ontstaan van schulden en de oplossing ervan. Maar willen we het schuldenprobleem oplossen dan zullen we het probleem ook breed moeten benaderen, zo is de conclusie van het onderzoek. We moeten als samenleving aan meerdere knoppen draaien en niet alleen naar het schuldhulpverleningsdomein kijken. Veel oplossingen vragen om systeemveranderingen. De financiële bestaanszekerheid, bescherming van de consument, regelgeving, het heeft allemaal impact.

Producten

De opdracht aan het lectoraat Armoede Interventies heeft in de volgende producten geresulteerd:

• Het rapport van de bevindingen van het onderzoek.
• Een praatplaat waarop de belangrijkste bevindingen van het onderzoek in één figuur zijn weergegeven.
• Een inzichtelijke tijdlijn (van 1990-2022), waarop de relevante gebeurtenissen, wetswijzigingen en ontwikkelingen over de tijd zijn weergegeven.
• Een animatie die alle informatie samenvat en als basislesmateriaal over schuldhulpverlening kan dienen.