Financiële problemen signaleren en studenten begeleiden

Hoe begeleiden hogescholen studenten met financiële problemen? Wat is er voor hen geregeld en werkt dat? Wat vinden de medewerkers en studenten van die begeleiding? Waar gaat het mis en hoe kan de begeleiding beter? Elk jaar moeten studenten hun studie afbreken omdat ze het collegegeld niet kunnen betalen. Dat blijkt uit de Landelijke Studentenmonitor, die het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap jaarlijks uitvoert. Het Lectoraat Schulden en Incasso wilde weten hoe hogescholen hun studenten met financiële problemen begeleiden en of die begeleiding beter kan. Daarom interviewden de onderzoekers hbo-studenten, hbo-docenten, decanen, studieloopbaanbegeleiders en medewerkers van de administratie van 6 hogescholen.

Financieel onstabiele situatie

Volgens hbo-studenten komt een financieel onstabiele situatie meestal door:

1. een complexe situatie thuis;
2. moeilijk kunnen rondkomen;
3. slechte balans tussen werken, lenen en studeren. 

Vaak is er niet 1 oorzaak, maar versterken deze 3 oorzaken elkaar. Samen verergeren ze de situatie. Studenten met financiële problemen zijn bang dat ze daardoor studievertraging oplopen, of hebben die al opgelopen. 

Hbo-medewerkers zien regelmatig studenten met psychische problemen. Maar als ze met hen over hun situatie praten, vragen ze bijna nooit naar financiële problemen. Ze leggen dus geen verband tussen psychische klachten en financiële problemen.

Hoe hebben hogescholen de begeleiding van studenten officieel geregeld?

Elke hogeschool heeft een 1e lijn van medewerkers die studenten dagelijks zien en spreken. Dat zijn bijvoorbeeld docenten en studieloopbaanbegeleiders (slb’er). Een slb’er adviseert studenten bij keuzes en stimuleert hun persoonlijke ontwikkeling. 

Daarnaast heeft elke hogeschool een 2e lijn met bijvoorbeeld een decaan, een studentenpsycholoog of een vertrouwenspersoon. Een student kan zelf een afspraak met hen maken. Ook kunnen medewerkers in de 1e lijn studenten doorverwijzen naar de 2e lijn.

Zowel medewerkers in de 1e als in de 2e lijn kunnen financiële problemen signaleren. Ook als een student zijn collegegeld niet betaalt, kan dat wijzen op problemen. Bij sommige hogescholen geeft de administratie dit aan de studieloopbaanbegeleider door. Die neemt dan contact op met de student.

Hoe werkt de begeleiding in de praktijk?

Medewerkers in de 1e lijn signaleren maar heel soms financiële problemen. Meestal bespreken ze het onderwerp niet met studenten. De meeste slb’ers vinden het de verantwoordelijkheid van de student om te vertellen dat hij financiële problemen heeft. Medewerkers weten ook dat studenten dat niet altijd doen. Daarom denken ze dat financiële problemen veel vaker voorkomen dan zij weten.

Medewerkers noemen de volgende signalen die op financiële problemen kunnen wijzen. De student:

• werkt veel;
• mist lessen; 
• heeft niet alle studieboeken;
• heeft dalende cijfers;
• heeft zorgen en stress;
• doet niet mee aan sociale activiteiten; 
• heeft onvoldoende saldo, zodat de hogeschool het collegegeld niet kan innen;
• gaat niet mee op studiereis; 
• heeft weinig studiepunten gehaald, maar blijft toch ingeschreven: dat kan betekenen dat hij zijn studiefinanciering nodig heeft als inkomen.

Knelpunten in de begeleiding volgens medewerkers

Hbo-medewerkers kunnen financiële problemen onvoldoende signaleren en aanpakken. Als oorzaken noemen ze:

Gebrek aan tijd

Slb’ers hebben gemiddeld maar 1 uur per student per jaar. Dat is te weinig als een student problemen heeft. In de praktijk besteden ze meer tijd aan de studenten dan gepland.

Intern doorverwijzen kan beter

De medewerkers in de 1e lijn moeten studenten met financiële problemen doorverwijzen naar iemand in de 2e lijn. Dat doen ze ook, maar niet altijd op het juiste moment en naar de juiste persoon. 

Slb’er vraagt niet naar financiële problemen

De meeste slb’ers vinden het belangrijk om met een student over financiële problemen te praten. Maar ze vinden het niet hun taak om daarnaar te vragen.

Verlegenheid om naar financiële problemen te vragen

Medewerkers willen wel met de student over zijn financiën praten, maar durven er niet naar te vragen. Ze willen de student niet in verlegenheid brengen. Ook hebben ze te weinig kennis om goed te kunnen beoordelen of er een probleem is.

Te hoge verwachtingen van de voorlichting aan de student

Hogescholen geven veel voorlichting over de financiële kant van studeren. Bijvoorbeeld op de website en in e-mails over een betalingsachterstand. Hbo-medewerkers verwachten dat studenten dan zelf in actie komen als dat nodig is. Maar dat gebeurt lang niet altijd. 

Knelpunten in de begeleiding volgens studenten

De studenten noemen voor een deel andere knelpunten dan de medewerkers:

Studenten willen hun problemen zelf oplossen

Hbo-studenten voelen zich verantwoordelijk voor hun eigen problemen. Ze zoeken niet meteen hulp, maar proberen het eerst zelf op te lossen. Ze schamen zich voor hun financiële problemen en praten er daarom niet graag over. Daardoor vragen ze pas om hulp als de problemen al groot zijn.

Studenten weten niet welke hulp er is

Studenten die financiële ondersteuning nodig hebben, weten vaak niet waar ze met hun vragen terecht kunnen binnen de hogeschool.

Contact met slb’er is niet persoonlijk genoeg

Studenten vinden het contact met hun slb’er niet erg persoonlijk. Ze voelen zich niet vertrouwd genoeg met hun begeleider om hun financiën te bespreken. Ze willen graag dat de begeleiding persoonlijker is en dat slb’ers meer betrokken zijn. Dan zouden ze eerder over geld praten.

Verschillende slb’ers tijdens de studie

Soms hebben studenten elk jaar een andere slb’er. Daardoor krijgen ze geen band met die persoon en durven ze hun problemen niet te bespreken. Het is ook lastig als een student wordt doorverwezen en opnieuw zijn verhaal moet vertellen.

Slb’er weet te weinig over financiën

Volgens studenten hebben slb’ers te weinig kennis over financiën en vinden die het onderwerp niet belangrijk genoeg.

Hoe kan het beter?

Een student met financiële problemen kan op voldoende plekken met vragen terecht. Maar studenten weten dat niet altijd, of ze voelen zich niet vrij om dat ook echt te doen. De onderzoekers geven de volgende adviezen:

Zorg dat de mogelijkheden voor iedereen duidelijk zijn

Zorg dat studenten én medewerkers precies weten welke ondersteuning er binnen de hogeschool is voor studenten met financiële problemen. Dan weten medewerkers ook wanneer ze een student kunnen doorverwijzen en naar wie. 

Laat de financiële administratie problemen signaleren 

De administratie weet welke studenten het collegegeld niet betalen of te laat betalen. Zij kunnen financiële problemen dus vroeg signaleren en de juiste persoon inschakelen. Soms gebeurt dit al, maar nog niet altijd.

Wacht niet tot de student om hulp vraagt

Juist financiële problemen moet je vroeg signaleren en aanpakken. Wacht niet tot de situatie ernstig is. Een ernstig probleem is niet eenvoudig op te lossen. Bovendien lopen schulden snel op, dus hoe eerder je ze aanpakt, hoe beter. 

Leer hbo-medewerkers hoe ze studenten kunnen helpen

Leer hbo-medewerkers hoe ze financiële problemen kunnen herkennen en hoe ze studenten naar de juiste plek kunnen doorverwijzen. Laat hbo-medewerkers bijvoorbeeld zien op welke momenten ze met studenten over financiën kunnen praten. Geef ze tips hoe ze dat het beste kunnen aanpakken. 

De hogeschool heeft er zelf ook belang bij om studenten goede hulp te bieden. Want studenten met financiële problemen hebben last van stress en lopen eerder studievertraging op.