Het niet-gebruik van de huur- en zorgtoeslag en het kindgebonden budget

Het niet-gebruik van toeslagen is één van de belangrijkste nadelen van het huidige toeslagenstelsel. Vooral voor mensen die voor een aanzienlijk deel van hun inkomen afhankelijk zijn van toeslagen is niet-gebruik problematisch. Zij lopen namelijk het risico om onder het sociaal minimum te belanden op het moment dat zij geen gebruik maken van hun recht op toeslag. Het is daarom relevant om in kaart te brengen hoe hoog het niet-gebruik van toeslagen in Nederland is. Hierbij wordt specifiek gekeken naar het niet-gebruik van de zorgtoeslag, de huurtoeslag en het kindgebonden budget. De kinderbijslag wordt buiten beschouwing gelaten.

De dienst Toeslagen betaalde in 2023 7,7 miljoen toeslagen uit met een waarde van 19 miljard euro. Het grootste aantal van de uitgekeerde toeslagen betreft de zorgtoeslag. Deze toeslag is beschikbaar voor alle personen tot een zeker inkomen, terwijl de huurtoeslag en het kindgebonden budget alleen beschikbaar zijn voor huishoudens in huurwoningen en/of met kinderen. De omvang van de huurtoeslag en het kindgebonden budget zijn gemiddeld wel een stuk hoger.

Niet-gebruik

Er zijn verschillende redenen waarom niet iedereen die recht heeft op een toeslag hier ook gebruik van maakt. Deels komt dit door de gekozen vormgeving, waarbij mensen de toeslag zelf vooraf moeten aanvragen. Dit vereist bekendheid met het systeem en de voorwaarden, welke niet automatisch bij iedereen aanwezig is. Ook regels met betrekking tot toeslagpartnerschap of inkomensverandering kunnen te complex zijn, waardoor mensen niet aan de aanvraag (durven te) beginnen. De overheid doet daarom pogingen om de toegang tot regelingen makkelijker te maken, bijvoorbeeld door huishoudens die gebruikmaken van kinderbijslag en/of een andere toeslag automatisch het kindgebonden budget toe te kennen.

Niet-gebruik huurtoeslag

Het niet-gebruik onder alle huishoudens met recht op huurtoeslag lag in 2018 en 2019 rond de 10%. In de jaren daarna lag het rond de 12%. In 2021 waren er in totaal ruim 196 duizend huishoudens die gezamenlijk voor ongeveer 246 miljoen euro niet aanvroegen. Het is aannemelijk dat de toename in het niet-gebruik werd veroorzaakt door het verruimen van de inkomensgrens vanaf 2020, waardoor meer huishoudens recht kregen op huurtoeslag maar zich hier niet bewust van waren. Vooral zelfstandigen gebruiken de toeslag niet (ruim 25%). Onder bijstandsgerechtigden is het niet-gebruik laag (2%). Daarnaast zijn er ook verschillen te zien tussen huurders. Van de huurders die huren van een private verhuurder maakt ongeveer 20% geen gebruik van het recht op huurtoeslag. Het niet-gebruik van huurders van een corporatiewoning ligt met 10% de helft lager. Van de groep huishoudens die tussen 2018 tot en met 2021 recht had op huurtoeslag, vroeg 45% vier jaar lang geen toeslag aan. Door vier jaar lang geen huurtoeslag aan te vragen liep een huishouden in deze groep ruim 7.200 euro aan toeslag mis. Vooral gepensioneerden en alleenstaanden maken deel uit van de groep langdurige niet-gebruikers.

Niet-gebruik kindgebonden budget

Het niet-gebruik onder alle huishoudens met recht op het kindgebonden budget lag in 2016 op bij 15%. In 2021 is dit percentage teruggelopen tot 8,5%. Dit zijn in totaal 99 duizend huishoudens die gezamenlijk ongeveer 139 miljoen euro niet aanvroegen. Vooral in 2018 was een grote daling in het niet-gebruik te zien. Deze is mogelijk het gevolg van de beleidsdoorlichting op de kindregelingen die in die tijd is gedaan door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de herstelactie die daarop heeft plaatsgevonden. Ook bij zelfstandigen ligt het niet-gebruik van het kindgebonden budget hoog (13%). Onder bijstandsgerechtigden ligt het niet-gebruik onder de 1%. Van de groep huishoudens die tussen 2018 tot en met 2021 recht hadden op het kindgebonden budget vroeg bijna 30% vier jaar lang geen toeslag aan. Dat is lager dan bij de huurtoeslag. Door vier jaar geen kindgebonden budget aan te vragen liep een huishouden in deze groep ruim 6.200 euro aan toeslag mis. Vooral paren met kinderen en oudere ouders maken een groot deel uit van de groep langdurige niet-gebruikers.

Niet-gebruik zorgtoeslag

Het niet-gebruik onder alle personen met recht op zorgtoeslag is toegenomen. Het gaat om bijna 109 duizend extra personen in vier jaar tijd. In totaal werd in 2021 bijna 632 miljoen euro aan toeslag niet aangevraagd. Dit is een veelvoud van het niet-aangevraagd bedrag aan huurtoeslag of kindgebonden budget. Onder jongeren ligt het niet-gebruik van de zorgtoeslag relatief laag. Zowel jongeren onder de 23 jaar als thuiswonende kinderen van 18 jaar en ouders als studenten kennen een niet-gebruik dat onder het totaal ligt. Een verklaring hiervoor is dat jongeren actief geattendeerd worden op het aanvragen van de zorgtoeslag als zij 18 worden. Van de personen die tussen 2018 tot en met 2021 recht hadden op zorgtoeslag, vroeg 56% vier jaar lang geen toeslag aan. Door vier jaar lang geen zorgtoeslag aan te vragen liep een persoon in deze groep ruim 3.800 euro aan toeslag mis. Vooral paren en 65-plussers zijn maken een groot deel uit van de groep langdurige niet-gebruikers.