Hoe te zorgen voor ‘echt ontzorgen’?

Vanaf 1 januari 2022 gaat de Wet inburgering 2021 in. Het ministerie van SZW heeft ter ondersteuning van gemeenten bij de voorbereiding op de nieuwe wet een pilotprogramma georganiseerd. Het pilotprogramma Veranderopgave Inburgering richt zich op zes thema’s. Eén van die thema’s is ontzorgen, wat betekent dat de huur, rekeningen voor gas, water en elektra en de zorgverzekering vanuit de bijstandsuitkering worden betaalt vanaf het moment dat er recht op bijstand ontstaat. Binnen dit thema is er in samenwerking met andere gemeenten geëxperimenteerd met het financieel ontzorgen van statushouders. Daarnaast is ook hun financiële zelfredzaamheid gestimuleerd. 

In alle pilots werd samengewerkt met VluchtelingenWerk Nederland en/of met andere lokale organisaties. De gemeenten wilden zich goed voorbereiden op de nieuwe wet door ervaring op te doen met het financieel ontzorgen en het stimuleren van de financiële zelfredzaamheid van statushouders. In dit rapport zijn de opzet, uitvoering en resultaten van de pilots beschreven. 

Opzet van de pilots

De opzet van de pilots verschilde per gemeente, maar enkele kernelementen kwamen in de meeste pilots terug. 

• Het financieel ontzorgen ging in de meeste pilots om de huur, en vaak ook gas, water en stroom.
• De administratie van het financieel ontzorgen werd vaak uitgevoerd binnen de eigen gemeentelijke organisatie. 
• Gemeenten werkten in deze pilots samen met maatschappelijke partners. Meestal was er één centrale samenwerkingspartner per pilot. 
• In bijna alle pilots was er een combinatie van groepstraining en individuele begeleiding. De training ‘Omgaan met geld’ (Eurowijzer) van VluchtelingenWerk Nederland werd daarbij het vaakst ingezet. 
• Individuele begeleiding werd wisselend ingevuld door diverse maatschappelijke partners (vaak – maar niet alleen – VluchtelingenWerk) en soms de gemeente zelf

Belangrijkste lessen voor de toekomst

Uit de pilots kwamen verschillende knelpunten naar voren die het gemeenten bemoeilijkten om statushouders financieel te ontzorgen. Op basis van deze knelpunten zijn aanbevelingen gedaan waarmee het proces versoepeld kan worden. 

• Zoek naar mogelijkheden tot maatwerk. Overweeg voor deze doelgroep nieuwe/aangepaste contracten te maken in plaats van de standaardcontracten te gebruiken die gemeenten kennen voor mensen met financiële problemen in het algemeen.
• Kijk goed naar het individu en wat hij/zij nodig heeft. 
• Training en begeleiding naar financiële zelfredzaamheid is een cruciaal deel van het ontzorgen.
• Zorg voor afstemming (een inhoudelijke link) tussen de trainingen en de individuele begeleiding, zodat de deelnemer het beste uit beide kan halen (door verbinding van theorie en praktijk).
• Zes maanden is niet voor iedereen passend, bouw stapsgewijs af en neem hier voldoende tijd voor Voor de groep statushouders die het meest gebaat is bij financieel ontzorgen is zes maanden aan de korte kant. Benut de ruimte die er is om bij twijfel langer te ontzorgen.
• Begin qua ontzorgingsgebieden zo eenvoudig mogelijk.
• Investeer in het informeren van statushouders aan de voorkant (inclusief verwachtingsmanagement).
• Zorg voor zo veel mogelijk voorspelbaarheid voor de statushouder.
• Zie het financieel ontzorgen als een doorlopend lerend proces.
• Neem voldoende tijd. Zowel in de voorbereiding als in het ontzorgen.
• Maak testprocessen.
• Zorg voor vaste contactpersonen en een regisseur voor het geheel. Ook voor partners en bedrijven.
• Verbind financieel ontzorgen (sterker) aan andere onderdelen van de Wet inburgering 2021.
• Houd in de uitvoering de geest van de wet voor ogen.
• Overweeg uniforme werkprocessen die afstemming met landelijke partijen als de Belastingdienst mogelijk maken.
• Uniforme kaders/blauwdrukken qua contracten met, en machtigingsfor – mulieren voor, onder andere nutsbedrijven en verzekeraars, zijn helpend voor gemeenten.
• Volg de voortgang, successen en knelpunten van het financieel ontzorgen op de voet.
• Overweeg het financieel ontzorgen niet te verplichten en maatwerk moge – lijk te maken.