Psycho-educatie bij de aanpak van armoede en schulden

Wat is psycho-educatie? Hoe zet je het in bij armoede en schulden, en wat is daar minimaal voor nodig? Wat levert deze vorm van voorlichting op volgens cliënten en professionals? In deze praktische gids vind je uitleg, een stappenplan met voorbeelden, tips en praatplaten. 

Psycho-educatie bij financiële problemen 

Psycho-educatie is een vorm van voorlichting. Het kan mensen met financiële problemen helpen om hun eigen gedrag en handelen te begrijpen. Daardoor kunnen ze beter hun problemen oplossen. 

Psycho-educatie heeft 3 doelen:

• Inzicht: mensen begrijpen wat chronische stress met hen doet.
• Motivatie: mensen willen leren hoe ze hun problemen kunnen oplossen en met stress kunnen omgaan.
• Gedragsverandering: mensen krijgen meer controle over hun situatie.

Stappenplan psycho-educatie

Psycho-educatie is altijd een onderdeel van een andere werkwijze of een aanvulling daarop. 

Psycho-educatie bij financiële problemen bestaat uit 4 stappen:

1. Vraag wat de financiële zorgen met iemand doen. Wil iemand hierover praten, leg dan uit hoe chronische stress gedrag kan beïnvloeden. 

Zet psycho-educatie alleen in als je cliënt zelf aangeeft dat hij chronische stress ervaart én als hij erover wil praten. Begin met een open vraag, bijvoorbeeld: ‘Veel mensen in jouw situatie hebben zorgen en stress door hun financiële problemen. Mag ik vragen wat het met jou doet?’ 

Als een cliënt vertelt dat hij gespannen is door de situatie, kun je uitleggen wat stress met gedrag doet. Je kunt daarbij de praatplaat gebruiken.

2. Laat je cliënt nadenken over de invloed van stress op zijn eigen gedrag.

Ook hier is het belangrijk om je terughoudend op te stellen. Gebruik de praatplaat. Nodig je cliënt uit om na te gaan of hij last heeft van stress en wat de invloed daarvan is op zijn gedrag. In de implementatiegids vind je een hulpmiddel om te bespreken hoe je die invloed kunt beperken. 

3. Bedenk strategieën en hulpmiddelen hoe je cliënt minder last kan hebben van stress.

Een doel kan bijvoorbeeld zijn om afspraken niet meer te vergeten of meer overzicht te krijgen. Dan kun je hulpmiddelen gebruiken zoals een agenda, een alarm op je telefoon, een whatsappje van jou. Ook kun je een ‘als-dan-plan’ maken, bijvoorbeeld: als mijn moeder op zaterdag langskomt, maken we samen mijn post open.

4. Evalueer de strategieën en hulpmiddelen die je gebruikt en pas ze aan.

Ga na of de manieren die je hebt bedacht inderdaad helpen. Wat levert het de cliënt op? Lukt het om de invloed van stress te verminderen? 

Wat levert psycho-educatie bij financiële problemen op?

In interviews vertellen cliënten dat ze dankzij psycho-educatie hun eigen gedrag beter begrijpen. Ze snappen dat hun gedrag komt door stress en niet doordat ze ongemotiveerd zijn. En omdat ze horen dat ze niet de enigen zijn die moeite hebben hun problemen aan te pakken, oordelen ze minder hard over zichzelf. Ook kunnen ze daardoor tegenslagen beter accepteren. En soms lukt het cliënten hun gedrag bij te sturen. 

De meeste cliënten noemen allerlei praktische veranderingen. Ze houden een agenda bij, maken to-do-lijstjes of houden bij waar ze hun geld aan uitgeven. Sommigen gebruiken de praatplaat om aan anderen hun situatie uit te leggen. 

Verder noemen cliënten een aantal mentale en sociale veranderingen. Ze slapen beter, bedenken creatieve oplossingen voor hun problemen of proberen bewust rust te nemen.

Ook professionals zijn positief over deze vorm van voorlichting. Ze merken dat cliënten hun eigen situatie beter begrijpen en meer zelfvertrouwen krijgen. Daardoor zijn mensen gemotiveerder om de invloed van stress te verminderen.

Verder merken professionals dat cliënten meer over zichzelf vertellen. Dat levert soms nieuwe, waardevolle informatie op. Bijvoorbeeld hoeveel stress een cliënt ervaart en welke invloed dat heeft op zijn leven. Die informatie helpt de professional om te bepalen welke hulp een cliënt nodig heeft. 
    
Psycho-educatie vraagt weinig tijd en is makkelijk in te passen in bestaande interventies. Alleen vinden sommige professionals het lastig om hun cliënten te vragen hoe het met ze gaat en of ze last hebben van stress. Psycho-educatie is daardoor makkelijker voor professionals die al bekend zijn met technieken voor gespreksvoering.

Wat heb je nodig om psycho-educatie te laten slagen?

Uit de interviews blijkt dat je psycho-educatie alleen kunt gebruiken als professionals:

• weten wat chronische stress met gedrag doet;
• tijd hebben om aandacht aan de cliënt te geven;
• technieken voor gespreksvoering kennen, het liefst ‘motiverende gespreksvoering’.

Let ook op de volgende punten:
Zoek het juiste moment in een traject. Het beste moment voor psycho-educatie lijkt zo vroeg mogelijk in het hulpverleningstraject. Maar wacht tot de cliënt er zelf over wil praten. 

Vraag je cliënt naar stress. Wees niet bang om het onderwerp te bespreken. Als de cliënt geen stress ervaart of er nog niet over wil praten, dan dring je niet aan.

Bespreek je ervaringen met psycho-educatie met je collega’s en geef elkaar tips. Zo wordt psycho-educatie makkelijker voor professionals die het nog niet durven aan te bieden aan hun cliënten.

Spreek met andere hulpverleners af wie van jullie psycho-educatie inzet. Zijn er verschillende professionals bij een cliënt betrokken? Zorg dan dat er maar één professional deze interventie gebruikt.