Klantreis: herkennen en oplossen van problematische schulden

Volg de klantreis van een jong gezin met schulden. Welke problemen komt dit gezin tegen en wat kun je als sociale professional doen om te helpen? In 30 minuten doorloop je de klantreis. Je krijgt informatie en praktische tips over elke stap die je moet zetten.

Als sociale professional heb je vaak te maken met cliënten met ernstige schulden. Hoe herken je dit beter en eerder? Deze handreiking beschrijft de klantreis van een jong gezin met problematische schulden, een voorbeeld uit de praktijk van Ricco de Goede, sociaal werker in Utrecht.

Het gaat om een gezin met 2 kinderen, dat moet rondkomen van de bijstand. De vader was kostwinnaar en is 2 jaar geleden ontslagen. Ze hebben inmiddels verschillende betalingsachterstanden en hoge schulden, dus er is beslag gelegd op de uitkering. Ze dreigen de huur niet meer te kunnen betalen.

Jij met je team signaleert de problemen, geeft het gezin heldere informatie over wat er komen gaat en wat de gevolgen van hun schulden zijn, en schakelt zo snel mogelijk specialistische hulp in.

Waar begin je? De aanpak van schulden in 6 stappen

Schuldenlijsten maken is in eerste instantie niet belangrijk, dat komt later. Zoek voor praktische zaken, zoals administratie ordenen en schulden opvragen, hulp in het netwerk van het gezin en bij vrijwilligers. Dan heb jij tijd om het gezin te begeleiden.

Begin met vragen over de thuissituatie, het inkomen, boetes, kinderopvangtoeslag en andere schulden. Bepaal of er sprake is van een crisis. Hoe meer je weet en hoe eerder, hoe beter je kunt helpen. Richt je eerst op de schulden die de meeste haast hebben: de huur, energie, water en zorgpremie. Je wilt huisuitzetting of afsluiting van water en energie voorkomen. Want dan komt er ruimte om een plan te maken voor de andere problemen.

In een halfuur doorloop je de klantreis en krijg je praktische tips over de volgende onderwerpen:

1. crisis huur
2. crisis energie en water
3. beslag op het inkomen
4. Crisis zorgpremie
5. boedelbeslag
6. CJIB, boetes

Hieronder staan de stappen kort beschreven, in de handreiking lees je hoe alles precies zit.

Stap 1: crisis huur

Zorg altijd dat eerst de huur wordt betaald. Daarna ga je pas achterstanden inlopen en schulden oplossen. Kan het gezin de lopende huur niet betalen, schakel dan meteen een specialist in. Spreek geen betalingsregelingen af als je niet weet of je ze kunt nakomen en voorkom dat er meerdere regelingen ontstaan.

Stap 2: crisis energie en water

Leveranciers van energie en water mogen mensen zelf afsluiten, als ze de datum van de afsluiting maar duidelijk doorgeven. Dat mag pas als mensen 3 maanden niet betaald hebben.

Is de datum van afsluiting nog niet bekend? Begin dan met de lopende termijn en vraag tijd om achterstanden te inventariseren. Al wel een datum? Neem dan direct contact op met de gemeente.

Energieleveranciers zijn tegenwoordig verplicht afsluitingen te melden bij de gemeente. Voor water geldt dit nog niet. Handig om te weten: in de periode van 1 oktober tot 1 april geldt een afsluitverbod.

Stap 3: beslag op het inkomen

Deurwaarders mogen met een vonnis beslag leggen op een deel van een inkomen. Het deel waar ze af moeten blijven is de beslagvrije voet. Deurwaarders communiceren niet altijd met elkaar, waardoor ze te veel geld inhouden. Sociale wijkteams hebben een belangrijke signalerende rol bij beslag op inkomen. Beslag aanpassen is ingewikkeld, laat dit daarom een specialist doen. Zij kennen alle regels.

Als je het beslag laat narekenen, heb je papieren nodig van alle inkomsten (loon, uitkering, pensioen, alimentatie, voorlopige teruggaaf enz.), huur, huurtoeslag, zorgpremie, zorgtoeslag en het kindgebonden budget. Het is verplicht om informatie te geven aan deurwaarders, zodat ze de juiste beslagvrije voet kunnen berekenen. Als er nieuwe deurwaarders komen, kun je ze vertellen dat er al beslag ligt. Deurwaarders moeten het bedrag dan onderling delen, ze mogen het niet verhogen.

Stap 4: crisis zorgpremie

Als mensen hun zorgpremie 6 maanden niet betalen, dan melden verzekeraars hen aan bij het CAK. Vanaf maand 7 houdt het CAK dan maandelijks een bedrag in op hun loon of uitkering (de bronheffing). Lukt dat niet, dan gaat de zaak naar het CJIB en krijgen mensen acceptgiro’s. De zorgtoeslag wordt dan ook ingehouden. Ondertussen gaat de oorspronkelijke schuld van de verzekeraar naar een deurwaarder, die ook geld wil innen. Het inkomen van mensen staat dan dus enorm onder druk.

Spreek alleen een betalingsregeling af met de verzekeraar als je zeker weet dat je dit kunt nakomen. Anders kun je het gezin beter aanmelden bij schuldhulpverlening.    

Stap 5: boedelbeslag

Alleen deurwaarders mogen, met een vonnis van de rechtbank, beslag leggen op de boedel van mensen. Leg aan je cliënt het verschil uit tussen boedelbeslag en openbare verkoop. Bij een boedelbeslag komt een deurwaarder langs, schrijft op welke spullen onder het beslag vallen en vertrekt weer. Een openbare verkoop is een volgende stap van de deurwaarder. Hij moet die stap apart aankondigen. Tegen boedelbeslag kun je weinig doen, maar openbare verkoop kun je vaak tegenhouden.

Ga met je cliënt en de deurwaarder in gesprek. Zorg dat je cliënt genoeg informatie heeft om zelf een keuze te maken. Je kunt niet garanderen dat een beslag niet doorgaat, want deurwaarders staan in hun recht. Vaak is een schuldentraject de beste optie. Dan is voor deurwaarder ook duidelijk dat er niets te halen valt.

Stap 6: CJIB, boetes

Het is belangrijk om boetes vroeg te signaleren en na te gaan of er auto’s op iemands naam staan. Boetes lopen snel en hoog op. Overleg daarom meteen met een specialist. Hij kent de routes en mogelijkheden binnen het CJIB. En zorg dat je cliënt snapt wat hij wel en niet kan verwachten.    

Alleen de zogenaamde Mulderboetes kunnen mee in een officieel schuldentraject. Dat zijn verkeersovertredingen, onverzekerd rijden of een verlopen APK. De overige boetes (de niet saneerbare boetes) moet de cliënt eerst aflossen, voordat hij een schuldentraject ingaat. Je kunt samen met je cliënt de ‘saneerbare en niet saneerbare boetes’ opvragen.

Let bij boetes altijd op in welke fase het incassotraject zit. Als iemand een boete lang niet betaalt, kan de rechter iemand dagvaarden. Overleg met de wijkagent helpt, die krijgt te horen wanneer dat zo is. Betaal de boetes meteen bij het politiebureau om dit te stoppen. En als je cliënt de boete niet kan betalen, adviseer hem dan om naar de zitting te gaan.

Eerst stabiliteit, daarna schuldhulpverlening

Probeer zoveel mogelijk te stabiliseren, voordat je een gezin voor schuldhulpverlening aanmeldt. Hoe stabieler iemand bij de schuldhulpverlening aanklopt, hoe beter hulpverleners hun werk kunnen doen. Maar wacht niet te lang, want dan is een schuldentraject vaak nog de enige oplossing.

Maatwerk

Mensen blijven hun huur vaak het langst doorbetalen. Dat betekent dat bij een huurachterstand de kans groot is dat er meer achterstanden zijn. Kijk altijd naar alternatieve oplossingen. Als iemand met een bijstandsuitkering schulden heeft en dit kan regelen, hoeven zijn schulden niet problematisch te zijn. Bijvoorbeeld door in korte tijd veel af te lossen of een betaalregeling te treffen voor een lange periode. Soms kun je daarmee een schuldentraject van 3 jaar voorkomen.

Blijf wel goed opletten: de bedragen en termijnen binnen schuldhulpverlening zijn er niet voor niets. 3 jaar maximaal aflossen en van een minimuminkomen leven is moeilijk. Maar het is mogelijk met een goed netwerk, een stabiel leven en een wijkteam waar je terecht kunt.