Lezen ≠ Begrijpen: onderzoek naar leesvaardigheid onder mensen met financiële problemen

Medewerkers van Kredietbank Nederland en gerechtsdeurwaarders van Syncasso zien dat veel van hun klanten moeite hebben met lezen. Mensen nemen brieven en aanmaningen die ze niet goed begrijpen mee naar hun hulpverlener. Vaak vragen klanten in een gesprek uitleg bij de papieren die ze krijgen, omdat ze die niet goed kunnen lezen. Hulpverlenende organisaties bereiken deze mensen met financiële problemen dus niet altijd met hun brieven en e-mails. Daardoor missen zij belangrijke informatie die kan helpen hun problemen op te lossen of tegen te gaan. Het project Lezen ≠ Begrijpen onderzoekt de rol van laaggeletterdheid in het ontstaan en voortduren van problematische schulden. Het project bestaat uit meerdere (vervolg)onderzoeken.

Hoe meet je laaggeletterdheid?

Voor dit onderzoek vulden klanten de Taalmeter 2F van Stichting Lezen & Schrijven in. De uitkomst van de Taalmeter bepaalt of iemand zich in een risicogroep voor laaggeletterdheid bevindt. De deelnemers aan het onderzoek werden in 3 groepen verdeeld. Klanten van de Kredietbank Nederland, klanten van Syncasso en klanten die bij beide organisaties bekend zijn.

Hoeveel mensen met financiële problemen zijn laaggeletterd?

• Meer dan de helft van alle 557 deelnemers aan het onderzoek, bleek moeite te hebben met lezen en schrijven.
• Uit een eerder, landelijke onderzoek bleek dat 18% van de Nederlanders laaggeletterd is. Dat betekent dat laaggeletterden sterk oververtegenwoordigd zijn onder mensen met financiële problemen.

De onderzoekers keken naar het aantal laaggeletterden onder mensen met financiële problemen. De afbeelding hieronder laat het percentage van de ondervraagden zien dat ‘indicatie laaggeletterdheid’ kreeg. Dat betekent dat een deelnemer waarschijnlijk moeite heeft met lezen en dus meer kans heeft om laaggeletterd te zijn. Maar de laaggeletterdheid is niet officieel vastgesteld.

Van de ondervraagde klanten van Kredietbank Nederland was bijna de helft laaggeletterd. Onder klanten van Syncasso lag dit deel nog hoger, bijna 60%. Bij de klanten die zowel bij Syncasso als Kredietbank Nederland bekend zijn, lijkt iets meer dan de helft laaggeletterd te zijn.

Wat het meest opvalt, is het grote aantal laaggeletterden onder mensen met problematische schulden. Zeker als je dit vergelijkt met het landelijke percentage van 18% laaggeletterdheid.

• Klanten die Nederlands als tweede taal hebben, zijn volgens de Taalmeter vaker laaggeletterd dan klanten met Nederlands als moedertaal.

Van de deelnemers met Nederlands als moedertaal kreeg 50% of minder de indicatie laaggeletterd. Bij mensen met een andere moedertaal ligt dit percentage rond de 80%. Daarnaast valt op dat Syncasso in verhouding meer klanten heeft voor wie Nederlands niet de moedertaal is dan Kredietbank Nederland. Het is daarom logisch dat bij Syncasso het aantal mensen met de indicatie laaggeletterdheid het grootst is. 

• Mannen krijgen iets vaker een indicatie laaggeletterdheid als uitkomst van de Taalmeter dan vrouwen. Voor mannen is dat 53,4% en voor vrouwen 47,4%.
• Er bestaan grote verschillen tussen jongere en oudere klanten. Onder jonge klanten komt laaggeletterdheid duidelijk minder vaak voor dan onder oudere klanten.

Conclusie laaggeletterdheid en schulden

Een opvallend groot deel van de mensen met schulden is laaggeletterd volgens de Taalmeter. Dit geldt voor zowel klanten van schuldhulpverleningsorganisatie Kredietbank Nederland als voor klanten van gerechtsdeurwaarders- en incassobureau Syncasso.

Uit eerder onderzoek bleek al dat er een groter risico op laaggeletterdheid was te verwachten onder mensen met schulden dan onder de Nederlandse bevolking als geheel. Maar dat het verschil zo groot is, is opvallend: 50,3% van de mensen met financiële problemen kreeg de indicatie laaggeletterdheid, tegenover 18% laaggeletterden in de Nederlandse bevolking. Deze uitkomst laat zien dat laaggeletterdheid veel vaker voorkomt bij mensen met financiële problemen. Organisaties die zich op deze groep richten, moeten daarom rekening houden met mogelijke leesproblemen in hun doelgroep. In de volgende fases van dit project ontwikkelen en testen de onderzoekers verschillende manieren om dit te doen.

Er zijn factoren die misschien invloed hebben gehad op de uitslag van het onderzoek. Sommige deelnemers vulden de Taalmeter bijvoorbeeld in tijdens een intakegesprek bij een schuldhulpverleningsorganisatie. De stress die ze daardoor op het moment van invullen hadden, kan de score negatief beïnvloed hebben. Een ander voorbeeld is het landelijke onderzoek, waar het percentage van 18% laaggeletterden uitkwam. Dit onderzoek testte mensen op leesvaardigheid én rekenvaardigheid. Dat betekent dat iemand ook laaggeletterd kan zijn als hij moeite heeft met rekenen. Maar in dit onderzoek is alleen het leesniveau van deelnemers gemeten en niet het rekenniveau. Het aantal laaggeletterden was in het huidige onderzoek mogelijk nog hoger uitgevallen als we beide vaardigheden hadden gemeten. Maar het lijkt niet waarschijnlijk dat deze factoren de uitkomsten erg hebben veranderd. De onderzoekers besluiten daarom dat de gebruikte onderzoeksmethode geschikt was. Daardoor kunnen ze concluderen dat leesproblemen vaker dan gemiddeld voorkomen onder mensen met financiële problemen.