Naar een beter werkende schuldenketen

Het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Naar een beter werkende schuldenketen onderzoekt de problematische schulden in Nederland. Het rapport belicht de oorzaken en omvang van de schuldenproblematiek en de knelpunten in de huidige schuldenketen. Het biedt daarnaast een reeks beleidsvoorstellen om de schuldenproblematiek effectiever aan te pakken.

Nederland kent ongeveer 730.000 huishoudens met problematische schulden, wat neerkomt op 8,8% van de huishoudens in 2023. Dit percentage is sinds 2015 nauwelijks veranderd. Problematische schulden hebben een grote impact op het leven van mensen en brengen aanzienlijke maatschappelijke kosten met zich mee. Ze worden geschat op minstens 8,5 miljard euro per jaar. Het huidige overheidsbeleid ten aanzien van problematische schulden is onvoldoende effectief, constateert het IBO-rapport.

Belangrijkste knelpunten

Een belangrijk knelpunt is het gebrek aan samenhang in het stelsel. Verschillende partijen in de schuldenketen opereren met eigen prikkels en belangen, wat coördinatie moeilijk maakt. Daarnaast heeft het Rijk beperkte sturingsinformatie, omdat de uitvoering vaak wordt overgelaten aan private partijen, rechters en gemeenten. De overheid is bovendien vaak zelf een grote schuldeiser, wat zorgt voor conflicterende belangen.

De schuldenketen is complex en omvat vele publieke en private partijen. Het proces van schuldinvordering is vaak inefficiënt, met onnodige kosten die sterk oplopen. Ook bereikt de schuldhulpverlening te weinig mensen en is vaak tijdrovend. Er wordt te weinig ingezet op preventie van problematische schulden. Ook zijn nog niet alle vormen van kredieten gereguleerd, denk aan Buy Now, Pay Later (BNPL) en kleine kredieten. Die kunnen zich opstapelen en tot hoge schulden leiden. Tot slot spelen een gebrek aan informatie en overzicht, complexe wet- en regelgeving een rol, evenals het feit dat betaalmomenten van vaste lasten en ontvangstmomenten van inkomsten niet altijd op elkaar aansluiten.

Eén samenhangend basispakket

Om een substantiële verlaging van het aantal mensen met problematische schulden te realiseren wordt in het IBO gepleit voor een pakket aan aanpassingen binnen, maar ook van het bestaande systeem. Het voorgestelde basispakket van aanpassingen bestaat uit drie onderdelen:

1. Essentiële aanpassingen in het systeem: Het doel is het systeem eenvoudiger, effectiever en efficiënter te maken. Dit omvat een integraal schuldenoverzicht, één loket voor overheidsincasso en een wettelijke zorgplicht van gerechtsdeurwaarders. Ook moet er een collectief afbetalingsplan komen en één helder schuldentraject. Tot slot wordt de kwaliteit van de schuldhulpverlening verbeterd.
2. Praktische maatregelen: Deze omvatten onder meer betere vroegsignalering, strengere regulering van kleine kredieten, aanpassing van incassokosten, betere afstemming van betaal- en ontvangstmomenten en ondersteuning bij het vergroten van financiele zelfredzaamheid.
3. Bredere hervormingen: Denk aan het vereenvoudigen van het toeslagenstelsel en het waarborgen van het sociaal minimum.

Het kabinet-Schoof gaat aan de slag met de uitvoering van dit basispakket.