Rapport LVB, schulden en werk

Wat hebben mensen met een LVB nodig om werk te vinden en houden, en om uit de schulden te blijven? En hoe kunnen gemeenten, werkgevers, SW-bedrijven en schuldhulpverleners hen daarbij helpen?

De combinatie van een lichte verstandelijke beperking (LVB), schulden en werk is nog weinig onderzocht. Om te achterhalen wat mensen met een LVB nodig hebben om werk te vinden en uit de schulden te blijven, spraken de onderzoekers met de mensen zelf als met professionals.

Waardoor raken mensen met een LVB in de schulden?

Het is voor mensen met een LVB moeilijker om werk te vinden en te behouden. Helemaal als ze financiële problemen hebben. Voor werkgevers zijn financiële problemen soms een reden om iemands contract niet te verlengen of hem te ontslaan. Want een loonbeslag is veel werk voor de afdeling Personeelszaken, en mensen met problematische schulden zijn gemiddeld minder productief en melden zich vaker ziek. 

Maar ook als deze mensen niet werken, hebben schulden een negatieve invloed op het vinden van werk. Mensen met problematische schulden blijken langer gebruik te maken van een uitkering. Dat is zorgelijk, want betaald werk biedt mensen structuur en stimuleert hen om met hun financiële problemen aan de slag te gaan.

Bij mensen met een LVB zijn er nog andere oorzaken voor schulden dan bij mensen zonder een LVB. Bijvoorbeeld dat ze risico’s van financiële beslissingen niet overzien of financieel kwetsbaar zijn, omdat ze afhankelijk zijn van andere mensen. Ook leiden schulden bij mensen met een LVB tot ander gedrag.

Wat kun je hiertegen doen?

• Beter en eenvoudiger communiceren over financiële producten;
• Vroegtijdig signaleren van financiële problemen;
• Signaleren van financieel misbruik (bijvoorbeeld familie of vrienden die zonder toestemming iemands pinpas gebruiken voor hun eigen boodschappen of geld overmaken naar hun eigen rekening);
• Voorzieningen zoals toeslagen en bijzonder bijstand eenvoudiger maken.

Begeleiding van mensen met een LVB kan beter

Professionals hebben moeite om een LVB te herkennen en weten vaak niet hoe ze deze mensen het beste kunnen helpen. Interventies op het gebied van schulden en werk zijn vaak niet op elkaar afgestemd, en werken elkaar soms zelfs tegen. Om de hulp aan deze mensen te verbeteren, moeten professionals hun kennis beter en vaker met elkaar delen. En ze moeten de problemen integraal aanpakken. 

De dienstverlening aan mensen met een LVB is complex en vergt daardoor extra begeleiding. Mensen met een LVB verdienen het voluit mee te doen in de samenleving

– Marco Florijn, voorzitter NVVK

Wat is er nodig om financiële problemen bij mensen met een LVB te voorkomen of op te lossen helpen en ze aan een baan te helpen?

Wat alle organisaties kunnen doen:

• Leer professionals in wijkteams, schuldhulpverlening, bij gemeenten, UWV, SW, beschermingsbewind en vrijwilligers om een LVB te herkennen en ermee om te gaan. Die opleiding moet niet alleen theoretisch zijn, maar ze moeten ook gesprekken oefenen.
• Pas je schriftelijke communicatie aan op de gemiddelde, lage leesvaardigheid van mensen met een LVB. Zorg bij websites voor een indeling die mensen met een LVB kunnen volgen.
• Geef professionals die mensen aan werk helpen, professionals in de schuldhulpverlening en het beschermingsbewind de ruimte om mensen met een LVB meer ondersteuning te bieden. Bijvoorbeeld extra gesprekken of een keer iets voor iemand regelen.
• Ga flexibeler met de regels om bij mensen met een LVB. Denk aan boetes en maatregelen die je oplegt, of aan de regels rond nieuwe schulden. 

Wat gemeenten kunnen doen:

• Zorg dat interventies voor vroegsignalering en schuldpreventie bij de mogelijkheden van mensen met een LVB passen.
• Mensen met een LVB moeten altijd met vragen over de administratie terecht kunnen bij wijkteams en sociaal raadslieden.
• Zoek mensen actief op als er signalen zijn dat ze hulp nodig hebben en wacht niet af tot ze zelf om hulp vragen.
• Zorg dat ook mensen met een LVB de aanvraagprocedures voor voorzieningen goed kunnen doorlopen. Denk aan bijzondere bijstand, schuldhulpverlening of een uitkering. 
• Houd bij de bijzondere bijstand en andere voorzieningen rekening met bepaald  gedrag van mensen met een LVB, bijvoorbeeld dat ze de financiële consequenties niet overzien.
• Koop een erg ontregelende schuld af, als je denkt dat die ontstaan is door iemands verstandelijke beperking.

Wat werkgevers en SW-bedrijven kunnen doen:

• Let op signalen die op financiële problemen kunnen wijzen, bijvoorbeeld een ander  ziekteverzuim of vragen om een voorschot.
• Ga bij een loonbeslag in gesprek over iemands financiële situatie en bied hulp aan. Als iemand dat wil, houd dan geld in op zijn nettoloon. Daarmee kun je voor hem zijn huur en zorgpremie betalen, en voorkom je huurachterstand of andere schulden.
• Laat een loonbeslag geen reden zijn voor ontslag.
• Geef mensen met financiële problemen de gelegenheid om vanaf hun werk ergens apart te kunnen bellen of zaken te regelen.
• Verwijs mensen actief naar voorzieningen voor schuldhulp. Zorg dat medewerkers bij Personeelszaken de organisaties voor schuldhulp in de regio kennen.
• Koop geen schulden af en bied niet te snel een lening aan, maar verwijs naar gemeentelijke of wettelijke schuldhulpverlening voor een schuldregeling met kwijtschelding.

Wat de schuldhulpverlening, het beschermingsbewind en vrijwilligers kunnen doen:

• Zorg dat schuldhulpverlening toegankelijk is en dat er geen belemmeringen zijn voor mensen met een LVB. Dus bijvoorbeeld niet vooraf aan het eerste gesprek al vragen om formulieren in te vullen.
• Bied een helder stappenplan, zodat mensen met een LVB begrijpen in welke fase ze zitten (stabiliseren, schuldeisers aanschrijven, afbetalen, etc.) en hoe ver ze gevorderd zijn.
• Naast deze adviezen hebben 8 (branche)organisaties samen een actieplan geschreven. Ze herkennen de uitkomsten van het onderzoek en vinden het belangrijk dat de ondersteuning aan mensen met een LVB verbetert.