Sociale zekerheid of onzekerheid?

In dit artikel wordt een samenvatting gegeven van het wetenschappelijke artikel ‘Social security or insecurity? The experience of welfare participation by financially vulnerable households in the Netherlands.’ Dit wetenschappelijke artikel bevat het onderzoek naar het niet-gebruik van sociale voorzieningen, waaronder toeslagen of gemeentelijke voorzieningen. Door middel van interviews met 31 mensen is onderzocht welke factoren hierin een rol spelen. Het doel van dit onderzoek was het vastleggen van de ervaring van financieel kwetsbare huishoudens met het aanvragen van sociale voorzieningen.

Achtergrond

Door middel van het Nederlandse socialezekerheidsstelsel worden financieel kwetsbare inwoners beschermd tegen financiële tegenvallers en wordt hen een financiële basis geboden door middel van sociale voorzieningen. Het Nederlandse socialezekerheidsstelsel probeer de financiële stress bij de financieel kwetsbare inwoners te verminderen. Onderzoek laat echter zien dat niet alle financieel kwetsbare huishoudens gebruik maken van de sociale voorzieningen. Door middel van dit onderzoek is onderzocht wat de ervaringen zijn van huishoudens die recht hebben op sociale voorzieningen.

Resultaten

Geldervaringen
Bij de meeste deelnemers was er sprake van negatieve gedachten en gevoelens over geld, waarbij stress vaak het dominante gevoel was. Veel deelnemers koppelden geld aan hun gezondheidsproblemen. Positieve ervaringen met geld gingen vooral over de afwezigheid van stress en het niet piekeren over de financiële situatie. De meeste deelnemers leenden liever geld bij een familielid dan bij een instelling. Een schuld aan de Belastingdienst werd door de meeste deelnemers zeer negatief beoordeeld, vooral vanwege de ‘hardheid’ van de Belastingdienst bij de terugvordering van schulden. De meeste deelnemers gaan met hun financiële uitdagingen om door middel van bezuinigingen.

Nederlandse socialezekerheidsstelsel
De meeste deelnemers maakten geen gebruik van sociale voorzieningen, omdat ze bang waren voor terugvorderingen (vooral op het gebied van toeslagen). De stress als gevolg van terugvorderingen werd door veel deelnemers vermeden. Daarnaast was er bij veel deelnemers sprake van een negatieve associatie met de overheid en de Belastingdienst. Ook speelde administratieve lasten in het kader van het aanvragen van een uitkering vaak een rol bij het niet aanvragen van een sociale voorziening. Verder werden stigma en schaamte door enkele deelnemers genoemd als reden om geen sociale voorzieningen aan te vragen. Schaamte speelde vooral een rol bij het aanvragen van gemeentelijke voorzieningen en niet bij het aanvragen van toeslagen.

Hulp
De meeste deelnemers noemden vrienden en familie als hulpbron. Sommige deelnemers kregen hulp van een professional of de sociale dienst. Vaak benoemden deelnemers dat ze belemmerd werden in het zoeken naar hulp. Veel deelnemers hadden slechte ervaringen met het zoeken van hulp bij de overheid en sommige deelnemers moesten eerst hun schaamte overwinnen om hulp te zoeken, maar schakelde daarna wel hulp in. Een klein deel van de deelnemers wist niet waar zij hulp konden krijgen. 

Conclusie

Uit dit onderzoek blijkt dat de angst voor terugvorderingen (vooral) een belemmering vormt voor het aanvragen van toeslagen. Deze angst heeft een negatieve invloed op het vertrouwen in de overheid. Wanneer het vertrouwen in de overheid en de Belastingdienst vergroot wordt, zullen sociale voorzieningen voor financieel kwetsbare huishoudens waarschijnlijk sneller aangevraagd worden. Door in het socialezekerheidsbeleid vooral te focussen op de kwaliteit van de dienstverlening in plaats van op de regels en procedures, kan de financiële hulp toegankelijker gemaakt worden. Wanneer ‘lokale helpers’ ingezet worden, kan informele en persoonlijke ondersteuning gestimuleerd worden. Hierdoor zou het vertrouwen in de overheid vergroot kunnen worden, wat er uiteindelijk toe zou kunnen leiden dat (meer) huishoudens sociale voorzieningen aan zullen vragen. 

Klik hier voor het wetenschappelijke artikel ‘Social security or insecurity? The experience of welfare participation by financially vulnerable households in the Netherlands’