Vertrouwen en niet-gebruik

De inkomensondersteunende regelingen (denk bijvoorbeeld aan een bijstandsuitkering en het kindgebonden budget) worden niet altijd benut door de mensen die daar recht op hebben. Dit wordt ‘niet-gebruik’ genoemd. In opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is een onderzoek uitgevoerd naar de vraag of een laag vertrouwen in de politiek en overheid als gevolg heeft dat mensen geen inkomensondersteunende regelingen aanvragen.

Hoofdconclusie

Negatieve ervaringen met overheidsorganisaties kunnen ervoor zorgen dat mensen overheidsorganisaties minder gaan vertrouwen. Bij enkele mensen is dit vertrouwen zo laag dat zij geen inkomensondersteuning aanvragen. Er is dus een relatie tussen vertrouwen in de overheid en niet-gebruik, maar deze relatie is niet heel sterk. 

Onderbouwing

Belangrijke punten die naar voren komen uit het onderzoek zijn:

• Persoonlijke ervaringen met overheidsorganisaties blijken een oorzaak te zijn van het niet-gebruik van aanvullende inkomensondersteuning. Negatieve ervaringen zorgen ervoor dat mensen overheidsorganisaties minder vertrouwen, waardoor enkelen ervoor kiezen om geen aanvullende uitkering aan te vragen.
• Een laag vertrouwen in de politiek blijkt geen oorzaak voor het niet-gebruik van inkomensondersteuning te zijn. Dit heeft vooral te maken met het feit dat de mensen het geld nodig hebben om rond te komen.
• Het vertrouwen richting de overheid zit in een negatieve spiraal. Zo vertrouwen mensen de overheid niet en heeft de overheid weinig vertrouwen in de mensen, wat elkaar dus versterkt.
• Vertrouwen en niet-gebruik hebben bij sommige vormen van inkomensondersteuning meer met elkaar te maken dan bij andere. Zo blijkt uit het kwantitatieve deel van dit onderzoek dat de kenmerken van mensen die de AIO (aanvulling op de AOW in geval deze niet volledig is en er verder niet of nauwelijks inkomsten zijn) niet gebruiken ongeveer hetzelfde zijn als de kenmerken van de mensen die weinig vertrouwen in de Tweede Kamer hebben. Bij de AIO lijkt een laag politiek vertrouwen dus wel een oorzaak voor niet-gebruik te zijn. Bij de bijstand en het kindgebonden budget wordt dit echter niet gezien. 

Ideeën voor het tegengaan van niet-gebruik

• Maak het aanvragen van inkomensondersteuning makkelijker. Zo kan vaker automatisch gecontroleerd worden of mensen recht hebben op een uitkering en kunnen verschillende uitkeringen samengebracht worden tot een nieuw soort uitkering. 
• De overheid kan uitgaan van vertrouwen als mensen inkomensondersteuning aanvragen. Hierbij draait het erom dat de medewerker er op de eerste plaats aan denkt dat mensen inkomensondersteuning aanvragen omdat ze hulp en ondersteuning nodig hebben, niet om te frauderen. Daarnaast betekent dit dat er minder wordt gecontroleerd of men zich aan de wet- en regelgeving houdt én rekening wordt gehouden met de situatie van de burger als niet aan de regels wordt gehouden. 
• De overheid kan meer rekening houden met de persoonlijke situatie van mensen.
• Politici en overheidsorganisaties kunnen beter uitleggen waarom zij een keuze maken.