Voor effectieve armoedebestrijding moet het CPB anders ramen

In het artikel ‘Voor effectieve armoedebestrijding moet het CPB anders ramen’ wordt gesteld dat de armoedecijfers van het CPB ondoelmatig beleid in de hand werkt. Volgens Tijn Croon van de TU Delft moet dit anders.

Ondoelmatig beleid

De afgelopen tijd wordt er in de politiek veel aandacht besteedt aan armoedebestrijding. Deze aandacht is terecht. Zo geven hulpverleners al jaren aan dat lage inkomensgroepen veel moeite hebben met rondkomen.

De armoedecijfers van het Centraal Planbureau (CPB) spelen tegenwoordig een grote rol in de beleidsvorming voor armoedebestrijding. Deze armoedecijfers worden opgenomen in de Macro Economische Verkenning. De raming van het CPB (augustus 2023) waaruit bleek dat de armoede oploopt, werd voorpaginanieuws en leidde tot onrust in het demissionaire kabinet. De cijfers van het CPB vormen ook de basis voor discussies over mogelijke oplossingsrichtingen voor de oplopende armoede.

Het politieke gewicht van de armoedecijfers van het CPB is dus groot. Maar volgens Tijn Croon werken de armoedecijfers van het CPB ondoelmatig beleid in de hand. De nauwe blik die het CPB heeft op de personen die onder de armoedegrens leven, maakt het overzicht minder helder en kan zelfs tot perverse beleidsprikkels leiden.

Een simplistische en achterhaalde rekenmethode

Volgens het CPB is iemand arm als het netto besteedbaar inkomen onder de armoedegrens komt. Op landelijk niveau definieert het CPB armoede als de verhouding tussen de armoedegrens en het totaal aantal personen. De methode die het CPB gebruikt, wordt de ‘hoofdelijke telling’ genoemd. Maar deze methode wordt al een halve eeuw bekritiseerd. Zo stelde Nobelprijswinnaar Amartya Sen al in 1976 dat deze methode geen inzicht kan bieden in de verdeling van inkomens onder de armoedegrens. Volgens Tijn Croon wordt een goede armoede-raming gebaseerd op hoe arm mensen zijn en niet op het aantal mensen onder de armoedegrens zoals berekend wordt door middel van de ‘hoofdelijke telling’ van het CPB.

Perverse prikkels

De ‘hoofdelijke telling’ van het CPB kan leiden tot perverse prikkels in de beleidsvorming. De afname in armoede die terug te zien is in de raming van het CPB, geeft geen goede weergave. Dit heeft gevolgen voor het armoedebeleid. Zo kwam er uit een analyse van het CPB voort dat het verhogen van de huurtoeslag de meest kosteneffectieve maatregel is om het aantal personen die in armoede leven te verminderen. Volgens het CPB neemt armoede niet af als de allerarmsten meer verdienen. Mede door de analyse van het CPB stond er dan ook in het aangekondigde plan van het demissionair kabinet dat -om armoede te bestrijden- ingezet zal worden op het verhogen van de huurtoeslag in plaats van het verhogen van de bijstand. Maar het verhogen van de bijstandsuitkering zou mogelijk effectiever zijn geweest.

Berekening van de armoedekloof heeft meer nut

De rekenmethode die het CPB hanteert leidt tot beleid dat zich richt op mensen die zich net onder de armoedegrens bevinden in plaats van op mensen die zich aan de onderkant van de inkomensladder bevinden. Om ervoor te zorgen dat alle groepen die in armoede leven mee worden genomen in het nieuwe beleid, zou het CPB-armoedecijfer beter gebaseerd kunnen worden op een berekening van de armoedekloof. De armoedekloof geeft een weergave van hoeveel huishoudens in Nederland tekortkomen ten opzichte van de armoedegrens. Het is het bedrag dat nodig is om alle huishoudens uit de armoede te halen. De armoedekloof voor een enkel huishouden onder de armoedegrens wordt op de volgende manier berekent:

• Armoedekloof= armoedegrens – inkomen

Wanneer de armoedekloof als sturingscijfer wordt gebruikt, worden inkomensverbeteringen van de allerarmsten ook meegenomen. Ook als zij wel baat hebben bij de maatregel, maar onder de armoedegrens blijven.

Mogelijke uitbreidingen

De armoedekloof kan ook anders gedefinieerd worden. Zo ontwikkelde Foster een overkoepelende index waarmee binnen de armoedekloof meer gewicht gegeven kan worden aan extreme armoede.

Coalitieakkoord te letterlijk genomen

Het CPB zou er verstandig aan doen om de focus in doorrekeningen te verleggen naar de armoedekloof. De armoedekloof geeft een completere weergave van armoede en geeft inzicht in de effecten van beleid op de allerarmste huishoudens. De armoedekloof als sturingscijfer gebruiken zou ook aansluiten bij de adviezen die voortkomen uit het rapport Een zeker bestaan van de Commissie sociaal minimum.

Al met al kan een verbeterde methodiek van het CPB waardevolle inzichten voor het kabinet opleveren over welke maatregelen het meest effectief en doelmatig zijn om van deze armoedekloven af te komen.