Vroegsignalering schulden

Hoe kun je als gemeente vroegsignalering van schulden succesvol opzetten? In dit rapport vind je de belangrijkste bevindingen uit onderzoek naar pilots met vroegsignalering van schulden in 8 gemeenten, en de lessen die we daaruit kunnen trekken.

In 2016-2017 zijn in een aantal gemeenten pilots gestart met vroegsignalering van schulden. In dit rapport vind je de belangrijkste lessen die we kunnen leren uit deze pilots.

De hoofdvraag van dit onderzoek luidt: ‘Hoe wordt vroegsignalering uitgevoerd, en wat zijn succesfactoren en randvoorwaarden voor een doeltreffende uitvoering?’ Het onderzoek uitgevoerd in 8 gemeenten: Nijmegen, Arnhem, Zwolle, Leeuwarden, Almere, Rotterdam, Zoetermeer en Den Bosch.

De methode van vroegsignalering die centraal staat in dit rapport is signalering op basis van meldingen over betaalachterstanden van vaste lasten (huur, ziektekostenverzekering en nutsvoorzieningen). Doordat deze methode nog in de kinderschoenen staat is het niet mogelijk om harde eindconclusies te trekken over de beste werkwijze en wat het oplevert.

De belangrijkste resultaten uit dit onderzoek

• Er is een nieuwe groep schuldenaren bereikt, die onbekend is bij de reguliere hulpverlening
• Gemeenten willen de respons aan de deur verbeteren, o.a. door te experimenteren met tijdstippen en de manier van benadering
• De aangetroffen schulden zijn zeer uiteenlopend in omvang; het gaat ook om (zeer) grote schulden
• Harde cijfers over resultaten (achtergronden probleem, doorverwijzing, duurzaam resultaat ed.) ontbreken nog. Die zijn wel nodig voor besluiten over voortzetting
• Partijen zijn zeer tevreden met de samenwerking. Alleen al de onderlinge samenwerking heeft zijn waarde bewezen in de snelheid waarmee gemeente en crediteur oplossingen vinden

De belangrijkste lessen uit deze pilots

1. Bezint eer ge begint


Maak een plan. Een onderbouwd en concreet uitvoeringsplan is niet alleen nodig als basis voor de uitvoering, maar ook om te voldoen aan eisen voor de bescherming van persoonsgegevens.

2. Maak een business case

Maak op basis van je beleidsdoelen een beredeneerde inschatting van benodigde formatie en budget. Beredeneer, samen met de crediteuren, de kwalitatieve en kwantitatieve opbrengsten.

3. Vroegsignalering is samenwerking

Betrek de crediteuren, de uitvoerende organisaties en de maatschappelijke organisaties die bij doorverwijzing direct in actie moeten komen. Door de intensieve samenwerking weten partijen elkaar sneller te vinden.

4. Gezamenlijk uitwerken ketenproces

Schrijf gezamenlijk het hele proces uit, geef aan wie wat op welk moment doet en waarvoor verantwoordelijk is.

5. Verzeker je van politiek-bestuurlijke steun

De rol van de portefeuillehouder is belangrijk als ambassadeur voor vroegsignalering. Verzeker je van zijn/haar steun.

6. Denk na over benadering en bejegening


Denk goed na wie er af gaat en hoe diegene de mensen benadert en aanspreekt. Op pagina 15-16 van dit rapport staan de bevindingen uit de pilots. Schakel cliëntenraden in als ervaringsdeskundigen.

7. Monitoren, evalueren over de hele keten


Ontwikkel samen met de crediteuren een meetinstrument voor het monitoren van de hele keten.. Betrek vanaf het begin de gemeentelijke afdeling onderzoek en statistiek bij vroegsignalering om beleidsdoelen te vertalen naar onderzoeksvragen.

8. Gemeentelijke schulden: begin bij de bron


De gemeente is vaak ook een crediteur, bijvoorbeeld bij gemeentebelastingen en de sociale dienst. Dit is een uitgelezen kans om attent te zijn op het ontstaan van betalingsachterstanden en schulden.

9. Inbedden in bredere context


Vroegsignalering is een van de instrumenten om ‘erger te voorkomen’ en moet passen in het beleid sociaal domein. Voer vroegsignalering dus niet uit als een geïsoleerde activiteit, maar pas het toe in in de bredere context van het sociaal beleid.


10. Vereenvoudig regelingen


Vaak hoor je dat burgers door de bomen van het regelwoud het bos niet meer zien en dat dat een van de oorzaken waardoor ze in de problemen komen. Het opstarten van vroegsignalering van schulden kan ook een aanleiding zijn om de eigen gemeentelijke regelingen en de aanvraagprocedures nog eens onder de loep te nemen en te stroomlijnen.